Đề minh họa chuẩn môn Ngữ Văn 2020 theo hướng tinh giản – Đề số 9

ĐỀ SỐ 9 

Môn thi: NGỮ VĂN

Thời gian làm bài: 120 phút, không kể thời gian phát đề

Theo tác giả, biểu hiện của sự trưởng thành là:

+ Ta biết về trách nhiệm của bản thân.

+ Ta biết cho đi hơn là nhận lại.

+ Ta biết đi tình nguyện thực ra là để chính ta trưởng thành lên.

+ Ta biết rằng yêu thương người khác cũng chính là vỗ về tâm hồn của chính mình.

– Thí sinh chỉ ra được dưới 02 biểu hiện.

– Thí sinh chỉ ra được từ 02 biểu hiện trở lên.

0,25

0,50

Ý kiến: “Khi ta lớn, ta có thể chỉ biết về quyền của mình. Khi ta thực sự trưởng thành, ta mới biết về trách nhiệm của bản thân” được hiểu là:

– Khi ta có thể chỉ biết về quyền của mình có nghĩa: có thể ta chỉ muốn đòi hỏi quyền lợi, muốn được nhận (mà chưa nghĩ đến cho), điều đó chứng tỏ ta mới chỉ lớn về thể chất, về tuổi tác chứ ta chưa trưởng thành.

– Khi ta biết về trách nhiệm của bản thân ta sẽ phải sống có trách nhiệm với bản thân và những người xung quanh.

-> Ý nghĩa của sự trưởng thành: vừa biết sống cho mình và sống vì người khác, dung hòa giữa quyền và nghĩa vụ, trách nhiệm,…

– Thí sinh trình bày đầy đủ, rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi câu sai, dùng từ.

Học sinh tự do nêu quan điểm, có thể nêu theo 3 hướng:

– Đồng tình và giải thích được vì sao đồng tình

– Không đồng tình và giải thích được vì sao không đồng tình

– Vừa đồng tình, vừa không đồng tình và giải thích được lí do.

Đa số sẽ theo hướng đồng tình, gợi ý cụ thể:

Đồng tình với quan điểm: Ta biết đi tình nguyện thực ra là để chính ta trưởng thành lên.  Vì:

+ Khi ta biết tình nguyện tức là ta biết chia sẻ những khó khăn, những yêu thương. Đó là cách làm đầy thêm niềm vui, niềm hạnh phúc của mỗi người.

+ Tình nguyện bao giờ cũng gắn với hành động tự nguyện, sẽ làm cho cuộc sống xung quanh trở nên tốt đẹp có ý nghĩa hơn.

+ Bản thân trưởng thành cả trong trái tim và suy nghĩ, biết sống có trách nhiệm, biết thấu cảm với từng số phận, từng mảnh đời mà ta chứng kiến, trải qua, thêm yêu cuộc sống mình có, và trân trọng mọi điều mình có được.

– Cần phê phán những bạn trẻ ngại tham gia hoạt động tình nguyện, luôn đắn đo, sợ thiệt hơn.

– Thí sinh trình bày đầy đủ, rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi câu sai, dùng từ.

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận về một vấn đề đời sống con người: về ý nghĩa của việc vượt qua những thử thách trong cuộc sống.

0,25

Những thử thách là điều không bao giờ thiếu trong cuộc sống của mỗi con người nhưng điều quan trọng là chúng ta phải biết vượt qua thử thách.

– Thử thách: là những yếu tố gây khó khăn, cản trở đến việc thực hiện một công việc, một kế hoạch, một mục tiêu nào đó mà buộc con người ta phải vượt qua.

– Vượt qua những thử thách: là quá trình con người dùng nghị lực, khả năng của chính mình để vượt qua những tình huống, những việc làm khó khăn, gian khổ nhằm đạt được thành công trong cuộc sống.

+ Mỗi lần vượt qua những thử thách là một lần chúng ta được trải nghiệm, giúp ta hình thành những bài học kinh nghiệm, bồi đắp vốn sống.

+ Thử thách và vượt qua thử thách khơi dậy những năng lực tiềm ẩn trong mỗi con người, giúp ta khám phá và khẳng định giá trị của bản thân.

+ Vượt qua thử thách góp phần tôi rèn bản lĩnh, hình thành những phẩm chất như: niềm tin, nghị lực, sự kiên trì, dũng cảm,… Từ đó, giúp con người trưởng thành hơn và có cơ hội thành công hơn, có thể đóng góp sức mình nhiều hơn cho cộng đồng và xã hội. ( Học sinh đưa ra được một vài dẫn chứng phù hợp)

– Thử  thách là điều không thể thiếu trong cuộc sống. Con người cần phải biết đương đầu và vượt qua thử thách thì mới có thể tồn tại, phát triển và hướng tới thành công.

– Cần tôi rèn ý chí, nghị lực;luôn luôn rèn luyện để có sức mạnh, cả về vật chất lẫn tinh thần; cần lạc quan và dũng cảm đối mặt với thử thách; biến khó khăn, thử thách thành cơ hội; cần dám nghĩ, dám làm và dám vượt qua những thử thách để thực hiện ước mơ và khát vọng.

Có cách diễn đạt sáng tạo, thể hiện suy nghĩ sâu sắc, mới mẻ về vấn đề nghị luận.

– Kim Lân thuộc hàng những cây bút truyện ngắn tài năng của văn học Việt Nam hiện đại. Ông thường viết về nông thôn và những con người dân quê lam lũ, hồn hậu, chất phác mà giàu tình thương yêu. “Vợ nhặt” là một trong những sáng tác tiêu biểu của ông.

– Truyện ngắn này chỉ xoay quanh 3 nhân vật chính của một gia đình thuộc xóm ngụ cư đó là: anh cu Tràng, bà cụ Tứ và nhân vật thị – vợ nhặt của Tràng. Tuy không miêu tả thật nhiều nhưng nhân vật người “vợ nhặt” vẫn là nhân vật quan trọng để nhà văn Kim Lân chứng tỏ tài, tâm của một nhà văn lớn. Vẻ đẹp của nhân vật người “vợ nhặt” chính là vẻ đẹp một người phụ nữ nghèo khổ bị cuộc sống đói khát dồn đến đường cùng nhưng giàu lòng ham sống, tin yêu thương, luôn khao khát hạnh phúc và biết hướng tới tương lai tươi đẹp.

– Tác phẩm “Vợ nhặt” trích trong tập “Con chó xấu xí” (1962). Truyện được viết ngay sau Cách mạng với tiền thân là tiểu thuyết “Xóm ngụ cư”. Nhưng do thất lạc bản thảo nên sau khi hòa bình lập lại, tác giả đã viết lại thành “Vợ nhặt”. Viết truyện này, Kim Lân không chỉ dừng lại ở phản ánh chân thực nạn đói khủng khiếp năm 1945 mà còn tiến lên một bước nữa nhằm khắc họa nét đẹp tâm hồn người lao động, đặc biệt là người phụ nữ.

– Ngay cái tên truyện cũng gợi cho người đọc nhiều liên tưởng thú vị. Gắn với nhan đề, nhân vật người “vợ nhặt” được khắc họa sống động, theo lối đối lập giữa bề ngoài và bên trong, ban đầu và về sau. Chính thế nên vẻ đẹp khuất lấp của nhân vật trong tinh thế bi đát càng chứa đựng ý nghĩa nhân văn sâu sắc, góp phần hoàn thiện giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm.

+ Đầu tác phẩm, Kim Lân miêu tả thị với hoàn cảnh, lai lịch éo le, có lẽ cũng giống như bao người đang dở sống dở chết trong nạn đói năm 1945. Thị là nạn nhân tiêu biểu của nạn đói.

-> Người phụ nữ này không có tên. Nhà văn gọi chị là “người đàn bà”, là “thị”, “cô ả”.

-> Hoàn cảnh của thị gắn với con số không tròn trĩnh: đã không tên rồi, lại còn không quê quán, không nhà cửa, không nghề nghiệp, không nhan sắc, không lòng tự trọng…

– Ngoại hình:  Cuộc sống đói khát cùng cực càng tô đậm sự xấu xí, thô thiển của thị: “Áo quần tả tơi như tổ đỉa”, người “gầy sọp”, ngực lép nhô ra, “trên cái khuôn mặt xám xịt chỉ còn thấy hai con mắt”…

+ Khái quát: Khác với Tràng và nhất là bà cụ Tứ, nhà văn không miêu tả nhiều về tâm lí thị, bởi như ông tâm sự, muốn tạo ra ấn tượng về sự xa lạ ở nơi thị, đồng thời phản chiếu tâm trạng thị qua cái nhìn của Tràng và bà cụ Tứ. Nhưng chỉ qua một vài cử chỉ, lời nói, hành động trong những chi tiết, sự việc cụ thể, thị vẫn hiện lên với đời sống tâm lí ấn tượng. (Phân tích hành động, cử chỉ, lời nói, … của thị để thấy được vẻ đẹp cũng như tâm lí của nhân vật)

0,25

-> Lần đầu, chị ta xuất hiện trước mắt Tràng với cách nói năng đối đáp tỏ ra bạo dạn. Chị quen Tràng bởi câu hò chơi cho đỡ nhọc của anh và những lời chòng ghẹo của mọi người. Khi nghe Tràng hò : Muốn ăn cơm trắng mấy giò này – Lại đây mà đẩy xe bò với anh, nì và bị mấy cô bạn đẩy vai chòng ghẹo… thị cười như nắc nẻ, cong cớn nói với Tràng: Này, nhà tôi ơi, nói thật hay nói khoác đấy ? Thị lon ton chạy lại đẩy xe cho Tràng, đùa bỡn với anh và liếc mắt cười tít làm cho anh Tràng thích lắm. Chuyện chỉ có thế và Tràng cũng quên ngay.

-> Lần sau, Tràng vừa trả hàng xong đang ngồi uống nước ở ngoài cổng chợ tình thì thị ở đâu sầm sầm chạy đến, chao chát, chỏng lỏn, sưng sỉa trách anh: “Điêu! Người thế mà điêu ! Hôm ấy leo lẻo cái mồm hẹn xuống, thế mà mất mặt”. Gặp lại chị ta, Tràng không nhận ra vì chị ta khác quá. Còn thị chủ động chạy đến, đứng trước mặt anh để đòi “nợ ăn” rồi được Tràng gợi ý, mắt lập tức sáng lên, thị “cắm đầu ăn liền một chặp bốn bát bánh đúc”. Giữa sự lựa chọn nghiệt ngã: hoặc chết đói để giữ sĩ diện, hoặc bỏ lòng tự trọng sang một bên, bám víu lấy để được sống, thị đã chọn cách thứ hai.

-> Ý nghĩa của hành động:

->> Hành động trơ trẽn, không có liêm sỉ, tự trọng của thị giữa lúc cái đói, cái chết kề bên thấy nỗi đau đớn, tủi nhục của con người, từ đó tố cáo tội ác của bọn thực dân phát xít đã biến giá trị con người trở nên vô cùng rẻ rúng.

->> Nhưng cũng chính tình cảnh trớ trêu này Kim Lân làm bật lên vẻ đẹp con người bên trong của thị- một vẻ đẹp rất nhân bản. Đó là lòng ham sống mãnh liệt.

-> Chưa hết, người đàn bà này vì đói quá để theo không về làm vợ một người đàn ông xa lạ chỉ bằng một câu nói tầm phơ tầm phào. Và cốt truyện cũng chỉ xoay quanh sự kiện “nhặt vợ” bất ngờ và trớ trêu của anh Tràng. Nhà Tràng chỉ có hai mẹ con ở cái xóm nghèo ven chợ. Là dân ngụ cư nên Tràng bị khinh rẻ. Đã thế, anh ta vừa luống tuổi lại vừa thô kệch, xấu trai nên ế vợ. Trong hoàn cảnh bình thường, Tràng không thể cưới được vợ, ấy vậy mà giữa nạn đói khủng khiếp, anh ta lại “nhặt” được “vợ” một cách tầm phơ tầm phào, chẳng cần phải cưới xin gì.

-> Đúng là trơ trẽn, không biết xấu hổ đến thế là cùng. Nhưng kì thực, thị là một số phận đáng thương. Cái đói không chỉ để lại dấu tích ghê gớm trên hình hài, trang phục mà còn làm biến dạng, méo mó nhân cách con người.

-> Nhưng hành động đó lại cho thấy rõ tâm lí của thị là vứt bỏ tự trọng, danh dự để được sống, để có nơi nương dựa, sống cuộc sống đúng nghĩa của con người. Cận kề bên cái chết, người đàn bà không hề buông xuôi sự sống. Trái lại, thị vẫn vượt lên trên cái thảm đạm để dựng xây mái ấm gia đình. Niềm lạc quan yêu sống, khao khát hạnh phúc của thị chính là một phẩm chất rất đáng quý.

-> Bên ngoài: Thị chuyển biến trong cử chỉ, hành động: Thị “rón rén, e thẹn, đầu cúi xuống, chân bước díu vào nhau” khi đi qua xóm ngụ cư, trên đường về nhà Tràng. Ở đây, ta chỉ thấy một cô gái hiền hậu, biết ý tứ và ngượng ngùng một chứ không còn cái “cong cớn” vô duyên như lúc mới gặp.

-> Bên trong: Dáng vẻ ấy cũng cho thấy chị ta vừa xấu hổ, tủi nhục lại vừa lo lắng, phấp phỏng, xấu hổ.  Tủi nhục vì dẫu có lâm vào bước đường cùng thì chị ta cũng không sao tránh khỏi tiếng xấu là “đàn bà theo giai” trong xã hội cũ đầy rẫy những định kiến nặng nề lúc đó. Còn lo lắng, phấp phỏng vì không biết liệu cái anh chàng mà chị đánh liều theo về làm vợ này có giúp chị thoát khỏi chết đói và những người trong gia đình anh ta có thông cảm mà chấp nhận chị hay không? Chuyện làm “vợ” đến với chị quá bất ngờ khiến lòng chị không yên. Bên cạnh dáng điệu phởn phở khác thường của Tràng, vẻ e thẹn, ngượng ngập, tủi hổ trong cái dáng đi lầm lũi, chiếc nón rách che nghiêng của thị lại càng nổi bật.

-> Thấy cái nhà vắng teo đứng rúm ró trên mảnh vườn mọc lổn nhổn những búi cỏ dại, trong nhà, niêu bát, xống áo vứt bừa bộn cả trên giường, dưới đất, thì chị ta không khỏi chán ngán, thất vọng: Thị đảo mắt nhìn xung quanh, cái ngực gầy lép nhô lên, nén một tiếng thở dài. Hóa ra gia cảnh của anh chàng mới ban trưa còn vỗ vỗ vào túi khoe rích bố cu là thế này đây! Chị còn biết làm sao được nữa? Việc đã rồi ! Thất vọng, buồn tủi, chua xót quá nên mặc cho Tràng lăng xăng, đon đả, chị ta nhếch mép cười nhạt nhẽo. Tràng mời ngồi, chị ta chỉ ngồi mớm xuống mép giường, hai tay ôm khư khư cái thúng, mặt bần thần.

-> Hành động, cử chỉ này ẩn chứa rất nhiều sự tủi hổ, lo lắng “trăm mối tơ vò” cho quyết định của bản thân mình… Nghệ thuật miêu tả kĩ càng, tỉ mẩn của Kim Lân ở chi tiết tưởng như rất bình thường này khiến người đọc phải chú ý.

-> Trong cảnh ra mắt mẹ Tràng, thị được Tràng khẳng định “nhà tôi”, “chúng tôi phải duyên phải kiếp với nhau”, đặc biệt thị được bà cụ Tứ chấp nhận bằng cả tấm lòng thấu cảm, chứa chan tình người. Ngay lần gặp mặt đầu tiên, được quan tâm, an ủi, yêu thương, được nghe những lời chí lí chí tình đầy tin yêu, hy vọng vào cuộc sống hôn nhân tốt đẹp trong tương lai của mẹ chồng, có lẽ là một trong những lí do chị nhanh chóng thay đổi. Thị là một con người hoàn toàn khác khi trở thành người vợ, người con dâu trong gia đình.

-> Thay đổi trong hành động, ngôn ngữ: Thị dậy sớm, quét tước dọn dẹp, sân nhà sạch sẽ, gánh nước đổ đầy ang, nấu cơm và cư xử, nói năng đúng mực với mẹ chồng bằng tiếng “vâng” ngắn gọn lễ phép. Thị đã trở thành người vợ đảm, người con dâu biết lo toan việc nhà. Đó là hành động vun vén, xây dựng cho tổ ấm gia đình của mình. Có bàn tay săn sóc của chị, căn nhà tồi tàn, tăm tối của mẹ con Tràng như sáng sủa, gọn ghẽ hẳn ra. Sự sống đã trở về với người, với cảnh.

-> Từ hành động, dáng vẻ của thị đem đến cảm nhận mới mẻ về thị từ phía Tràng. Sự thay đổi ấy khiến Tràng không khỏi ngạc nhiên: Tràng nom thị hôm nay khác lắm, rõ ràng là người đàn bà hiền hậu đúng mực không còn vẻ gì chao chát, chỏng lỏn như mấy lần Tràng gặp ở ngoài tỉnh.

0,25

->> Có được không gian xây dựng mái ấm hạnh phúc này nhờ mối quan hệ tốt đẹp của mẹ con Tràng với thị dựa trên cơ sở của lòng tốt, tình người và niềm khao khát hạnh phúc, niềm tin vào cuộc sống mãnh liệt. Người đàn bà vô danh khi đã trở thành vợ Tràng ngay lập tức trở thành người xây tổ ấm. Chính chị đã đem lại niềm vui và sinh khí cho mẹ con Tràng.

->> Nhân vật của Kim Lân đặc biệt là ở chỗ đó không chỉ dám khao khát sống khao khát yêu thương, hạnh phúc khi cái chết kề bên mà còn hành động xây dựng hạnh phúc. Ý thức xây dựng hạnh phúc trong tình cảnh này thật đáng trân trọng biết chừng nào!

-> Nét đẹp bên trong của người vợ nhặt còn thể hiện qua một chi tiết rất nhỏ. Trong bữa cơm đầu tiên ở nhà chồng, khi mẹ chồng đưa cho bát chè cám, hai con mắt chị ta thoảng tối lại, nhưng ngay sau đó, chị điềm nhiên và vào miệng. Đây là một chi tiết rất đắt, thể hiện sự tinh tế trong nhận thức và sự khéo léo trong cách cư xử của người đàn bà tưởng như vô học ấy. Chị hiểu ra cơ sự của mẹ con Tràng nhưng chị không muốn làm mất đi niềm vui của người mẹ chồng già nua, tội nghiệp. Bà đang mừng vì cuối cùng thằng con trai vừa nghèo vừa xấu vừa đứng tuổi của mình cũng đã có vợ, dẫu rằng đó chì là cô vợ nhặt.

-> Điều đặc biệt thú vị là trong bữa ăn ấy, người nói toàn chuyện vui, toàn chuyện sung sướng về sau này lại là một bà cụ gần đất xa trời ; còn người nói đến phong trào đấu tranh chống thuế, phá kho thóc của Nhật, chia cho người đói lại chính là chị “vợ nhặt” – người đàn bà không tên trong tác phẩm. Hình ảnh từng đoàn những người nghèo đói ầm ầm kéo nhau đi trên đê Sộp và lá cờ đỏ bay phấp phới hiện lên trong tâm trí của Tràng báo hiệu sắp có một sự đổi thay ghê gớm. Hình ảnh ấy là một luồng gió mạnh xô đi, cuốn đi ám khí ngột ngạt của câu chuyện đáng buồn này.

-> Người vợ nhặt của Tràng còn là một người phụ nữ thông minh, thức thời, là tác nhân quan trọng để làm thay đổi tình cảm, nhận thức của Tràng. Chị không chỉ đem đến tình yêu, hạnh phúc cho người đàn ông nghèo này mà còn đem đến cho anh những thông tin về sự thay đổi của thời cuộc qua câu chuyện trên mạn Thái Nguyên, Bắc Giang, người ta không chịu đóng thuế nữa mà đi phá kho thóc Nhật, chia cho người đói…Chính thị cũng là người giúp cho Tràng giác ngộ về con đường phía trước mà anh sẽ chọn.

– Nhân vật: Có thể nói, thị không chỉ ham sống mà còn khao khát một mái ấm gia đình hạnh phúc. Đến với Tràng tuy vội vã nhưng là một quyết định đúng đắn. Thị đã thổi một luồng sinh khí mới vào cuộc sống tối tăm của gia đình Tràng. Dẫu sống trong hoàn cảnh khốn cùng nhưng thị vẫn ngời lên nét đẹp tâm hồn đáng quý, khao khát được sống và được hạnh phúc, luôn hướng về tương lai với niềm tin vào cuộc sống.

– Nghệ thuật: Nhân vật người vợ nhặt đã chứng tỏ tài năng nghệ thuật của Kim Lân. Đặt nhân vật vào tình huống truyện độc đáo cùng với cách kể chuyện tự nhiên hấp dẫn, dựng cảnh sinh động, có nhiều chi tiết đặc sắc; ngôn ngữ mộc mạc, giản dị chắt lọc và giàu sức gợi; người “vợ nhặt” được khắc học sinh động, ấn tượng, thể hiện tâm lí và vẻ đẹp tinh tế.

– Ý nghĩa tư tưởng: Nhân vật thị nói riêng, truyện ngắn “Vợ nhặt” nói chung là một minh chứng tiêu biểu có ý nghĩa tố cáo, lên án tội ác tày trời của Nhật – Pháp đã gây ra nạn đói khủng khiếp đẩy nhân dân ta vào cảnh lầm than, không được sống đúng nghĩa là một con người. Đặc biệt qua đây, nhà văn Kim Lân đã khẳng định: ngay trong đói khổ, hoạn nạn, kề bên cái chết, con người vẫn hướng về sự sống., tin tưởng ở tương lai, khát khao tổ ấm gia đình và yêu thương, đùm bọc lẫn nhau. Đó cũng là giá trị nhân đạo sâu sắc của tác phẩm.