Thạch Lam là một trong những cây bút văn chương hàng đầu của nền văn học Việt Nam,đồng thời cũng là thành viên tiêu biểu của Tự lực văn đoàn.Vốn là người đôn hậu, điềm đạm và rất đỗi tinh tế trong cuộc sống nên thiên hướng sang tác của ông cũng vì vậy mà hướng về chủ nghĩa nhân đạo,hiện thực,về những cảm xúc khó nói,hồi ức,dĩ vãng xưa cũ,…Tuổi đời ngắn ngủi nhưng Thạch Lam đã để lại cho nền văn học Việt Nam nhiều cống hiến đắt giá, trong đó có “ Dưới bóng hoàng lan” một tác phẩm mang đoản thiên màu sắc hiện thực, cảm xúc kín đáo mà lại vô cùng sâu sắc.
Câu chuyện kể về chàng thành niên Thanh trở về quê thăm bà và căn nhà xưa,thời gian trôi đi,cháu trai bé nhỏ ngày nào đã trưởng thành,bà của cậu cũng đã già nua,chỉ có cảnh vật dường như vẫn vậy,im lặng và tĩnh mịch đến nỗi khiến anh trở nên nghẹn họng một hồi.Bước vào trong căn nhà cũ kỉ đã nuôi dạy mình lớn khôn,Thanh thấy long mình thanh thản và như nhẹ nhõm quá,anh gác lại cong việc bộn bề trên tỉnh để trở về quê hương thân thuộc của mình,Thanh dường như sống lại những ngày tháng vô tư,yên bình,đầy ắp yêu thương trong vòng tay của bà.Thanh gặp lại Nga – cô hàng xóm cũ,hai người cùng nhau đi ra vườn,thăm cây hoàng lan đã lớn,cùng trò chuyện thổ lộ những cảm xúc bẻn lẻn,không tên khó nói thành lời,và đó cũng chính là vẻ đẹp ấp íu,e thẹn của người mới yêu,vẻ đẹp tâm hồn nhẹ nhàng,sâu lắng đến tinh tế,chạm đến cõi lòng người đọc mà Thạch Lam muốn gửi gắm qua tác phẩm.
Thạch Lam là cây bút hiện thực, gần gũi với đời sống sinh hoạt con người Việt Nam, ta càng cảm nhận rõ nét điều ấy hơn nữa qua cái khung cảnh làng quê tươi mát đã xoa dịu lòng Thanh đến bình yên nhẹ nhỏm. Nào là cánh cổng hay bậc cửa, vừa hữu hình trước mắt anh chàng, vừa như một ranh giới vô hình ngăn cách hai không gian. Một bên trời nắng gắt, ồn ào, nóng nực đến khó chịu, bên kia lại như vẻ yên bình, dịu nhẹ với con đường lát gạch bát tràng rêu phủ, mùi lá tươi non phảng phất trong không khí, bức tường hoa thấp chạy thẳng đến đầu nhà, cảnh tượng khu vườn quen thuộc mà lại mới mẻ qua tia nắng lọt xuống cây hay cải dịu thanh phảng phất của mùi lá tươi non. Giàn thiên lí không một tiếng động ồn ào. Cảnh vật yên tĩnh khiến Thanh cảm thấy tâm trạng mình vô cùng thoải mái và dễ chịu sau ngày tháng làm mộc cực nhọc trên tỉnh, đúng là người ta vẫn hay nói: Không đâu dễ chịu bằng ở nhà, dù cho sống trong nhung lụa, xa hoa.
Thanh cùng Nga bước đến cây hoàng lan- linh hồn của khu vườn và cũng là hình ảnh chính nhan đề tác phẩm. Thanh bất ngờ vì cây đã trưởng thành to lớn đến thế, thân cây vút cao lên, và ngửi lại cái hương thơm thoang thoảng ấy, Thanh bắt đầu nhớ lại kỉ niệm thuở nhỏ chơi đùa dưới gốc cây- cái thuở mà anh còn vô tư, thay tả trong vòng tay yêu thương của bà, khỏi bận tâm vô lo, vô nghĩ. Không chỉ vậy, dưới gốc cây còn chôn giấu bao kí ức khác của Thanh, anh nhớ cha mẹ và cả kỉ niệm đẹp với Nga- cô hàng xóm bé nhỏ đáng yêu. Khu vườn thanh mát, xoa dịu chàng thanh niên trên tỉnh và khiến chàng thoải mái dễ chịu, cây hoàng lan như một cánh cổng không gian mở lối cho chàng bước về miền quá khứ- nơi cất giấu thời thơ ấu tươi đẹp, biết bao nhiêu kỉ niệm cùng chàng. Cái thơ mộng, yên tĩnh ấy như làn gió mát thổi qua tâm hồn Thanh, dịu ắt đi những bộn bề áp lực công việc trên tỉnh thành, để khi được dịp về thăm quê hương, khu vườn và cây hoàng lan như niềm nở chào đón cậu trở lại bằng hình ảnh, mùi hương tươi mát đến gợi cho Thanh cảm giác yên bình, hồi ức xưa tuyệt đẹp.
Và căn nhà xưa ấy không chỉ chứa đựng những cảm giác yên bình, tĩnh mịch làm anh thanh thản mà còn có người bà dấu yêu mà anh một mực yêu thương kính trọng. Thanh không chỉ mừng rỡ vì được trở về quê, điều anh vui nhất là việc được gặp người bà đã chăm sóc anh thuở nhỏ. Có nhà, có vườn, có bà, Thanh cảm thấy bản thân mình vô cùng may mắn, hạnh phúc vì còn được sống lại những ngày có tiền cũng khó mà mua được. Không chỉ Thanh mà chúng ta cũng vậy, Thạch Lam muốn gợi lại cho người đọc những cảm xúc thiêng liêng của phận con cháu đối với ông bà và quê hương, gạo cội của mình. Bởi khi nhỏ, chắc hẳn ai cũng đều được sống trong vòng tay ấm áp, yêu thương, che chở của ông bà, được trèo cây hái lá trong miền đất quê, có những kỉ niệm giống Thanh và Nga dưới gốc hoàng lan. Có câu hát “ Quê hương nếu ai không nhớ, sẽ không lớn nổi thành người”. Thanh dù công việc nhưng đều gắng sắp xếp trở về thăm bà thăm nhà. Anh chàng không vì mình đã lớn, đã tự nuôi được bản thân mà quên đi người bà yêu dấu của mình, quên đi mái nhà chan chứa biết bao nhiêu kỉ niệm, thậm chí Thanh ước mình mãi được sống trong vòng tay ấm áp của bà. Chúng ta cũng vậy, hãy học cách nhớ về cội nguồn quê hương và trở thành một đứa cháu như Thanh, dẫu xa vẫn nhớ.
Ngòi bút chân thực hết sức gợi cảm của Thạch Lam mang đến cho chúng ta những trải nghiệm sâu sắc như vậy. Cách Thanh nhẹ nhàng, từ tốn, lễ phép nói chuyện với bà, dạ, cười, nói khẽ, còn người bà thương cháu mà tất bật lo cháu mệt mỏi, nắng nôi, khuyên cháu nghỉ ngơi và tất bật chuẩn bị bữa cơm trưa. Người đọc phần nào xúc động vì thấy chính hình ảnh mình trong đó, những hành động nhỏ mà lại ý nghĩa, thể hiện tình yêu thương cháu hết mực của người bà, sự ân cần đến chu đáo, dù cháu đã lớn nhưng vẫn là cháu nhỏ của bà vẫn cần được bà che chở chăm sóc. Đó là thứ tình cảm thiêng liêng, vĩ đại mà không chỉ Thanh, chúng ta cũng đều có, thứ tình cảm làm cho chúng ta trở nên nhỏ bé, tâm hồn ta như trẻ lại để nhận lấy sự quan tâm, yêu thương từ gia đình, người ta yêu quý. Có lẽ khi lớn lên và đi xa quê hương như Thanh, áp lực cuộc sống và công việc khiến bản thân ta mệt mỏi, nhưng các bạn à, đừng vì thế mà quên đi gia đình và người thân của mình, họ luôn mở rộng vòng tay che chở yêu thương chúng ta như người bà đã yêu thương, chăm sóc Thanh đến từng cử chỉ đến cảm động.
Ngoài tình thân thiêng liên, vĩ đại của người bà dành cho Thanh làm ta xúc động ngoài ra còn có thứ tình cảm trai gái trong sáng mà lại vô cùng đáng yêu giữa Thanh và Nga. Cái nhẹ nhàng, thấp thỏm trong từng cử chỉ, lời ăn, tiếng nói cuarThanh và Nga. Hai tiếng gọi cô Nga một cách háo hức, vui vẻ, bên kia thì vội đáp lại bằng một ánh mắt trìu mến, nụ cười khiến ta cảm thấy như có điều gì đấy giữa hai người, phải chăng đó là cái nhung nhớ khi xa lâu rồi mới gặp lại, cảm xúc lẫn lộn khiến cả hai vui mừng khi thấy nhau. Thanh ngượng ngùng đứng tựa bên cột nhà cô hàng xóm thuở nhỏ của mình, anh dường như đang say đắng cái dáng vẻ yêu hiền, giản dị của Nga, trong đầu dần hồi ức lại những kỉ niệm xưa với Nga dưới gốc cây hoàng lan, sự lãng mạn, nhẹ nhàng của tác phẩm được cây bút chủ lực của Tự lực văn đoàn thể hiện rất khéo léo và tinh tế, một hành động nhỏ của Thanh khi cài lên mái tóc Nga bông hoa hoàng lan, đó là khoảnh khắc ấp íu, e thẹn của đời nam nữ miền đất quê khiến ta cảm nhận được sự giản dị, đáng yêu đến từng cử chỉ. Nga còn là hình ảnh của người con gái Việt Nam giản dị, mộc mạc, nàng ngại ngùng vén áo ngồi cạnh bà cụ cùng Thanh dùng bữa trưa, nàng chỉ ăn nhỏ nhỏ, cầm chừng, quan tâm, xới cơm cho Thanh. Nụ cười nở khi hai người nhìn nhau, ôi sao đáng yêu, ôi sao hạnh phúc.
Thanh cảm thấy lòng mình vui sướng khi gặp lại Nga, từng bước nhỏ hỏi thăm cô, những hành động nhỏ nhẹ mà tinh tế của Thanh. Chàng mời cô ngồi ăn cơm cùng hai bà cháu cho vui, bẽn lẻn nhìn đôi môi thắm của cô rồi cười. Thanh cài hoa hoàng lan lên tóc cô, tim đập nhẹ nhàng, hỏi cô những điều thường nhật, dường nbuw anh có điều gì đó trong lòng mà giấu kín, không dám nói thành lời với Nga, có lẽ anh đã yêu cô hàng xóm bé nhỏ của mình từ rất lâu rồi. Hai người đều biết nhưng đều chấp nhận giấu thứ tình cảm trai gái ấy, không ai thổ lộ, cất giữ cho mình một khoảng trời kí ức tươi đẹp.
Chất thơ của tác phẩm còn được Thạch Lam thể hiện rất rõ nét qua từng cử chỉ, lời nói của người bà dành cho Thanh. Lời quan tâm nhỏ nhẹ cháu mình đi đường xa nắng nôi trở về, thúc giục cháu nghỉ ngơi rồi bà lo sửa gối chiếu, phủi bụi trần cho Thanh nằm. Tất bật chuẩn bị bữa cơm trưa vì sợ cháu đói. Người bà quan tâm yêu thương cháu mình qua từng hành động dù là nhỏ bé nhưng lại ân cần, chan chứa đầy sự yêu thương. Thanh dù lớn vẫn là đứa cháu nhỏ của bà, bà luôn yêu thương Thanh như thế. Thạch Lam không chỉ tinh tế trong việc xây dựng hình ảnh người bà phúc hậu, thương cháu mà còn khiến người đọc như được trở lại những năm tháng xưa cũ, bồi hồi, gợi nhớ và xúc động mãnh liệt,…
Pautopxki từng viết:” Niềm vui của nhà văn chân chính là niềm vui của người dẫn dười đến xứ sở cái đẹp và nhà văn Thạch Lam đã dùng chính ngòi bút tinh tố, hiện thực, nhân đạo của mình để viết ‘‘ Dưới bóng hoàng lan’’ và đưa người đọc đến những ái gần gũi, mộc mạc, giản dị vốn có trong đời sống đến những miền kí ức đẹp đẽ, yên bình. Truyện ngắn ‘‘Dưới bóng hoàng lan’’ khơi gợi được thứ tình cảm gắn bó giữa con người với quê hương, tình yêu gia đình, tình yêu đầu đời e ấp, thẹn thùng mà lại vô cùng đáng yêu. Thạch Lam- một nhà văn nhân đạo từ trong cốt tủy, gia tài mà ông đã để lại cho nền văn học Việt Nam là vô cùng to lớn và truyện ngắn ‘‘ Dưới bóng hoàng lan’’ chính là một trong số báu vật đắt giá nhất cho người đọc được sống lại những cảm giác yên bình của mình.
Bài làm 2
Nhà phê bình văn học nổi tiếng Belinski từng tâm đắc : “Cái đẹp là điều kiện không thể thiếu được của nghệ thuật, nếu thiếu cái đẹp thì không có và không thể có nghệ thuật, đó là một định lý”. Quả thực văn học không hướng đến cái hão huyền, ảo mộng mà văn học luôn hướng con người đến với những giá trị chân-thiện-mĩ tốt đẹp. Đi vào đời sống nhà văn luôn phải đào sâu, nhìn rộng để tìm ra những vẻ đẹp được cất dấu mà khảm lên trang văn. Thạch Lam thực sự là một nhà văn mẫu mực như thế khi chính ông từng khẳng định: “Đối với tôi, văn chương không phải là một cách đem đến cho người đọc sự thoát ly trong sự quên, trái lại văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có, để vừa tố cáo vừa thay đổi một thế giới giả dối và tàn ác, vừa làm cho lòng người thêm trong sạch và phong phú hơn”. Và có lẽ “Dưới bóng hoàng lan” là minh chứng rõ ràng cho tư tưởng ấy.
Trở về những năm 30-45 củ thế kỉ trước, trào lưu văn học lãng mạn đường như đã khẳng định được vị thế của mình trên văn đàn văn học Việt Nam với hàng loạt những cây bút tên tuổi. Ta đã từng bắt gặp một Nhất Linh đau khổ, dằn vặt trên con đường đi tìm lý tưởng, hạnh phúc; một Khái Hưng sôi nổi yêu đời để hoà mình vào những ảo tưởng đẹp đẽ và ngây thơ hay một Thanh Tịnh mang trong mình vẻ đẹp đằm thắm, trong trẻo đậm chất lãng mạn thì Thạch Lam lại hiện lên như một thiên sứ mang một sứ mệnh đặc biệt với phong cách hoàn toàn mới lạ. Thạch Lam có biệt tài về truyện ngắn. Ông thường viết những truyện không có có cốt truyện, chủ yếu khai thác thế giới nội tâm của nhân vật với những cảm xúc mong manh , mơ hồ trong cuộc sống thường nhật. Mỗi truyện ngắn của Thạch Lam như một bài thơ trữ tình, giọng điệu điềm đạm, nhưng chứa đựng biết bao tình cảm yêu mến chân thành và sự tinh tế, nhanh nhạy của tác giả trước những biến thái của lòng người và cảnh vật. Văn Thạch Lam trong sáng giản dị mà thâm trầm sâu sắc. Ngòi bút của Thạch Lam thường hướng về cuộc sống của những người dân nghèo nơi phố huyện, ở ngoại ô Hà Nội, hay những tri thức bình dân, thể hiện niềm cảm thương kín đáo mà sâu sắc. Truyện của ông có cốt truyện đơn giản, lời văn trong sáng, giản dị, giàu chất thơ.
Người con của Tự lực văn đoàn không đưa ta đến những chân trời phiêu du, mộng tưởng của những tình yêu, khát vọng thường thấy trong trào lưu lãng mạn mà dắt ta đi vào giữa cõi đời ta đang sống. Cong người dịu dàng nhân ái ấy đã nguyện gắn ngòi bút của mình với những kiếp người đau khổ, vẫn luôn trân trọng sự sống nơi trần gian. Ông từng nói rằng: “Cái đẹp man mác trong vũ trụ, len lỏi khắp hang cũng ngõ hẻm, tiềm tàng ở mọi vật tầm thường. Công việc của nhà văn là phát hiện cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật.” Phải chăng nhờ khát khao đi tìm cái đẹp ấy là nguồn cảm hứng để ông sáng tác truyện ngắn “Dưới bóng hoàng lan”.
Truyện ngắn “Dưới bóng hoàng lan” Là một trong những truyện ngắn tiêu biểu của Thạch Lam. “ Dưới bóng hoàng lan” có cốt truyện nhẹ nhàng, khung cảnh làng quê gần gũi nhưng người đọc vẫn cảm nhận được những cái độc đáo, mới lạ mà nhà văn Thạch Lam mang đến, đó chính là hương vị của con người, của tình người. Đó là câu chuyện của một chàng trai tên Thanh mồ côi cha mẹ, sống với bà. Lớn lên Thanh ra tỉnh làm rồi đi về hàng năm vào các ngày nghỉ. Lần trở về này đã cách kỳ trước hai năm.
“Thanh lách cách cửa gỗ để khép, nhẹ nhàng bước vào”, câu ấy, mở đầu “Dưới bóng hoàng lan” đã đáng kể là một trong những câu mở truyện ngắn bậc thầy. Ngắn và gọn, đơn giản, thật thế, mà kỳ thực khó lòng viết ra nổi. Một câu như không, song chắc chắn nhà văn đã phải rất kỳ công. Bởi khó hàng đầu của một truyện ngắn là câu mở đầu. Người đọc có đọc sang câu thứ hai và đọc đến câu chót của truyện hay không là do câu đầu truyện quyết định. Truyện của Thạch Lam không có chuyện, mỗi tác phẩm như một bài thơ văn xuôi, thấm đẫm chất trữ tình, man mác xót thương. Đó là loại truyện tâm tình nồng nàn ý vị. “Nhà mẹ Lê”, “Cô hàng xén”, “Hai đứa trẻ”….là những truyện ngắn rất hay của Thạch Lam. Với dạng truyện không cốt truyện thì câu mở truyện lại càng trọng hơn, càng đòi hỏi công phu và thực tài của nhà văn hơn. Trong câu mở của “ Dưới bóng hoàng lan” , từng từ một được lựa không chỉ theo nghĩa mà còn bằng vào âm để thành nên cả nhịp điệu cả tiếng động cho câu. Câu mở như thế đưa người đọc vào ngay cái thần của truyện là nỗi nao nao mơ hồ, bâng khuâng và âm thầm.
Truyện ngắn kiệm lời, chỉ gợi ý, khiến người đọc phải tự ngẫm ra. “Thanh nghẹn họng; mãi chàng mới cất được tiếng gọi khẽ: Bà ơi.” Một nỗi đau buồn thoáng nhanh trong câu ấy, tác giả không lộ rõ ra, Thanh là chàng trai mồ côi cha mẹ … một bà một cháu quấn quýt nhau. Thanh ra tỉnh làm rồi đi về hàng năm, các ngày nghỉ. Lần trở về này đã cách kỳ trước hai năm. Có phải đời sống thị thành đã nhiều lúc khiến Thanh quên bẳng người bà tóc bạc phơ đang sống những ngày cuối cùng trong đời mỏi mắt trông chờ anh? Đáp lại tiếng gọi Bà ơi, “một cái bóng lẹ làng từ trong vụt ra, rơi xuống mặt bàn. Thanh định thần nhìn: con mèo của bà chàng… Thanh mỉm cười lại gần vuốt ve con mèo: “Bà mày đâu?”. Chốn Thanh về mọi thứ đều già cỗi và không đổi. Thời gian như quay ngược lại, không gian đứng lặng. Phong cảnh vẫn y nguyên, gian nhà vẫn tịch mịch và bà chàng vẫn tóc bạc phơ và hiền từ. Trong cảnh bình yên và thong thả của chốn xưa, một hình ảnh tươi mát hiện lên. Cô thiếu nữ xinh xắn trong tà áo trắng, mái tóc đen lánh buông trên cổ nhỏ, bên cạnh mái tóc bạc trắng của bà chàng.
“Trong nhóm Tự lực văn đoàn, Hoàng Đạo là người lý thuyết, Nhất Linh là người thực hành, Khái Hưng đả phá vào nếp sống cũ để cái tiến tới một đời sống mới… còn Thạch Lam một người yêu thương đồng bào, xót xa từ tâm can tỳ phế”. Văn phong Thạch Lam nhẹ nhàng mà sâu lắng nhưng con người trong trang văn của ông không thoát li khỏi hiện thực tàn khốc. Ông yêu thương đông bào vô cũng, tuy nhân vật của ông dù sống cảnh nghèo nhưng họ vẫn không ngừng vướn tới, vẫn ánh lên tia hy vọng tươi mới. Cuộc đời các nhân vật của “Dưới bóng hoàng lan” dường như hoàn toàn êm ả trôi xuôi. Tuy nhiên vẫn có cái gì đó bất an mà truyện buộc ta phải nghĩ tới. Những tình huống hiền lành này sẽ kéo dài được bao lâu? Liệu Thanh có thể cứ đều đều hàng năm trở về nơi bình yên và thong thả này? Rồi đây Thanh và cô Nga láng giềng sẽ gắn bó lâu dài hay chỉ là gặp lại nhau vậy thôi rồi ngày mai chàng lại ra đi? Đã phải là tình yêu chưa khi cô Nga nói khe khẽ “Những ngày em đến đây hái hoa, em nhớ anh quá”. Văn Thạch Lam đặc biệt hay ở những lời thân thương vô cùng giản dị như thế của con người. Thanh cũng chẳng biết làm gì cả chỉ nhẹ nhành vín cành xuống để Nga hái vài bông hoàng lan. Hình ảnh trong sáng quá đỗi tình ấy tiếp tục bằng hành động Thanh đặt tay Nga để trong tay mình nhưng bỗng đứt đoạn bằng câu nói ngại ngùng của Nga: “Thôi, em về.”
Nếu như một nhà văn thuộc Tự lực văn đoàn miêu tả cuộc sống với tất cả những gì đẹp nhất, trong sáng nhất thì Thạch Lam lại tìm cho mình một nối đi riêng. Dưới con mắt của ông, đời không chỉ có tình yêu mãnh liệt đến quên cả đất trời, quên cả mọi người mà còn có cả những nỗi đau. Ngòi bút của Thạch Lam hoà cùng cuộc sống, lách vào sâu những ngõ ngách tâm hồn con người để từ đó chắt lọc ra cả mọi bức tranh đời sống nơi phố huyện nghèo( Hai đứa trẻ) mà ở đó bóng tối đè nặng lên cuộc sống cùng cực, luẩn quẩn của con người. Lúc “Thanh đi trở vào rất thong thả. Có cái gì dịu ngọt chăng tơ ở đâu đây, khiến chàng vương phải. Chàng đến trường kỷ ngồi ở bên đèn.” Câu cuối này ngấm vào lòng người bởi nỗi buồn vô hạn và không lời của nó. Người đọc đương thời với Thạch Lam có thể chỉ cảm thấy thương và buồn cho mối tình chưa kịp ngỏ lờ, mối tình quá đỗi mong manh, mơ hồ, thoang thoảng như hương hoàng lan trong bóng vườn xưa. Buồn và lãng mạn, văn hay, thật vậy, nhưng chỉ thế thôi, chẳng có chuyện gì, nên người ta dễ cho rằng “Dưới bóng hoàng lan” không có gì đặc sắc.
Nhà văn Nguyễn Tuân đã viết: “Thạch Lam là một nhà văn yêu mến cuộc sống, trân trọng trước sự sống của mỗi người chung quanh. Ngày nay đọc lại Thạch Lam, vẫn thấy đầy đủ cái dư vị và cái nhã thú của những tác phẩm có cốt cách và phẩm chất văn học”. Nguyễn Tuân là nhà văn cũng thế hệ Thạch Lam, cùng có chân trong Tự lực văn đoàn, Nguyễn Tuân đã khẳng định thẩm mĩ độc đáo và tình cảm nhân đạo đằm thắm trong những trang văn Thạch Lam. Một nhà văn lớn như Thạch Lam không bao giờ lại cất công viết một cái gì vô thưởng vô phạt. Chắc chắn ông viết “Dưới bóng hoàng lan” bởi ông cảm thấy một cái gì đó, một cái gì đó không thấy được và không hiểu được nhưng rõ ràng là đang ập tới, đã cận kề những tháng ngày dường như là cực kỳ tĩnh lặng của buổi đương thời cuộc đời ông. Vì vậy nỗi buồn của “Dưới bóng hoàng lan” thực ra là nỗi đau thương, một nỗi đau thương âm thầm, một niềm tiên cảm về cuộc đời tác giả và cả hoàn cảnh của đất nước nữa những năm tháng sau đó. Thật sự là nỗi đau buồn, dù rằng không thể nhận thấy.
Tới cổng, Thanh còn đứng lại nhìn cây hoàng lan và các cây khác trong vườn. Bác Nhân nhanh nhảu cầm đỡ va ly cho chàng. Thanh dặn khẽ: Bảo tôi có lời chào cô Nga nhé. Mối tình không ngỏ lời, không tiễn đưa, không gặp được nhau lần cuối. Tất cả đều trở thành những mảnh trời xanh tan tác.Thanh cúi nhìn bóng chàng lay động trong lòng bể với mảnh trời xanh tan tác, không lẽ đây không phải là lời dự báo, không phải là điềm báo trước? Đi sâu vào sở trường của mình là miêu tả những tâm trạng đời người đơn lẻ, nhưng nhờ vậy mà ngòi bút Thạch Lam vô hình trung đã thể hiện được một phần tâm trạng của cả một thời. Tâm trạng của Thanh ở đoạn văn cuối là một tâm trạng nửa buồn lại nửa vui, nó xen lẫn sự hạnh phúc vì bà vẫn khỏe mạnh, ngôi nhà để anh có thể về nghỉ ngơi với sự đau thương cho một tình cảm vừa mới bắt đầu đã phải cách xa. Thanh vui vì bà vẫn khỏe, ngôi nhà vẫn như xưa và anh có thể thường xuyên về nghỉ ngơi ở đây nhưng anh buồn vì tình cảm của anh và Nga vừa bắt đầu mà anh lại phải đi xa. Nhưng giữa cái buồn ấy vẫn có một hi vọng, một niềm tin rằng dù anh có đi xa thì Nga vẫn sẽ đợi anh quay về, tình cảm của hai người vẫn như xưa, không gì có thể chia tách họ cả. Mỗi mùa Nga sẽ hái hoa hoàng lan cài lên tóc như một sự nhớ thương gửi đến Thanh và Thanh cũng biết điều đó, anh vẫn sẽ nhớ về mùi hoa hoàng lan trên người Nga, về bông hoa mà anh đã cài trên tóc cô, tình yêu của họ cũng như cây hoàng lan vậy. Đoạn văn cuối không chỉ kết lại tác phẩm mà nó cũng kết lại tâm trạng của Thanh sau khi về thăm nhà và đồng thời là một cái kết mở cho tình yêu của Thanh và Nga.
Nghệ thuật viết chuyện của Thạch Lam đầm thắm mà tinh tế, tất cả như lắng sâu vào bên trong. Điều này không chỉ thể hiện ở những trang viết miêu tả đời sống nội tâm nhân vật, mà cả khi tác giả miêu tả thiên nhiên. Trong văn chương Tự Lục văn đoàn và cả văn học thời ấy, đã có nhà văn nào hoà nhập vào thiên nhiên đến mức gắn bó, hoà quyện như Thạch Lam. Với ông, thiên nhiên không chỉ là cái nền, là bối cảnh cho nhân vật hoạt động, mà còn thực sự tham gia vào nội dung câu chuyện. Nhà văn Nguyễn Tuân đã nhận xét về truyện ngắn Dưới bóng hoàng lan : “Cái bóng cây có hoa thơm ở đây, dưới ngòi bút Thạch Lam cũng đóng một vai nhân vật. Nhân vật cây – cỏ – hoa ấy đem đến cho người đọc một cái gì nhẹ nhõm thơm lành. Bóng hoàng lan đây là bóng mát cuối cùng của thời quá khứ. Một chốn bình yên và thong thả cho người bộ hành trẻ tuổi trên dọc đường đời. Nhưng là một chốn bình yên không bao giờ còn có lại, chí ít là với riêng cuộc đời nhà văn.
Nhà thơ Thế Lữ từng cảm nhận: Dưới bóng hoàng lan là tác phẩm “nhân từ như một lời yên ủi”.Tình cảm của tác giả đối với con người và cuộc sống được thể hiện qua tác phẩm. Đó là thứ tình cảm nồng ấm được biểu hiện ở tình yêu thương sâu lắng của Thanh dành cho quê hương, ở tình bà – cháu mộc mạc nhưng đầy gắn bó. Thanh đi làm xa nhưng trong tâm hồn chàng luôn dành một khoảng lớn để nhớ về quê nhà, về người bà tóc đã bạc, lưng đã còng, về những kỉ niệm tuổi ấu thơ dưới bóng hoàng lan. Bà của Thanh yêu cháu không chỉ bằng tình yêu của người bà mà bằng tình yêu của cha, của mẹ, bởi Thanh đã mồ côi từ khi còn nhỏ, trong căn nhà vắng, chỉ có hai bà cháu ngày ngày “quấn quýt với nhau”. Trong tác phẩm còn lấp lánh một thứ tình cảm đẹp đẽ vô ngần, đó là tình yêu lứa đôi – một mối tình đầu dịu dàng, e ấp mà vẫn thật nồng nàn như hương hoàng lan. Thanh và Nga là cặp thanh mai – trúc mã, thuở nhỏ thường hay chơi đùa cùng nhau và tình yêu của họ nảy nở trên cơ sở tình bạn thuở ấu thơ rất đẹp. Với tình người nồng ấm, ngọt ngào như hương hoàng lan, nhẹ nhàng lan tỏa suốt các trang văn, ta có thể nhận thấy được niềm tin và hi vọng của tác giả khi viết truyện ngắn Dưới bóng hoàng lan.
Kết thúc những trang văn với nhiều cảm xúc còn đọng lại, đó là những thứ cảm xúc nhè nhẹ và êm đềm. Thạch Lam lại một lần nữa đem đến cho độc giả những truyện ngắn tựa như thơ và luôn khơi lên trong ta cái cảm giác dịu dàng đến vô cùng. Đó chính là thứ văn chương thanh cao mang những vẻ đẹp của đời sống.
