SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
ĐỀ CHÍNH THỨC
Đề thi gồm 02 trang
KỲ THI CHỌN HỌC SINH GIỎI LỚP 12 CẤP THÀNH PHỐ NĂM HỌC 2023 – 2024
MÔN: NGỮ VĂN
Ngày thi: 05/3/2024
Thời gian làm bài: 120 phút (Không kể thời gian phát đề)
- Đọc và suy ngẫm (thí sinh không cần trả lời các câu hỏi của phần này vào bài làm)
Năm 1764, vào một đêm nọ, Đại học Harvard bỗng nhiên bị cháy. Ngọn lửa phòng phừng tập hết mọi thứ xung quanh, chỉ phút chốc tòa nhà Harvard trứ danh (tòa thư viện mà sách trong đó đều do ông Harvard quyên tặng sau khi qua đời) đã bị hủy hoại toàn bộ. Mọi người ở trường Harvard đều rất đau lòng và nuối tiếc.
Trong tình hình ấy, một sinh viên tên John bắt đầu cảm thấy tiến thoái lưỡng nan. Tại sao vậy? Thì ra John là người cuồng sách điển hình, bình thường cậu hay ăn ngủ trong thư viện. Nguồn tri thức phong phủ trong sách đã hấp dẫn cậu nhưng thư viện có một quy định khiến cậu rất khó xử: sách chỉ được mượn đọc tại chỗ, không được mang về, nếu không sẽ bị đuổi học.
Năm giờ chiều hôm xảy ra hỏa hoạn chính là lúc thư viện phải đóng cửa, nhưng John vẫn đang chìm đắm trong một quyển sách, cậu muốn đọc cho xong. Do vậy, cậu lén mang quyển sách ra ngoài. Cậu không ngờ đêm đó thư viện bị ngọn lửa thiêu rụi, tất cả sách đều không còn, chỉ sót lại duy nhất quyển sách trong tay cậu.
“Mình có nên mang sách trả lại không? ” John áy náy khó xử. Trải qua một khoảng thời gian dằn vặt suy nghĩ, John quyết định mang quyển sách đến cho thầy hiệu trưởng. Thầy hiệu trưởng vừa ngạc nhiên vừa vui mừng, thầy xúc động nhận sách từ John và cảm ơn cậu đã giúp Havard giữ lại được chút ít di sản quý giả.
Các lãnh đạo khác của Harvard nghe được chuyện này đã đề nghị khen thưởng John. Thế nhưng, hai ngày sau, thông báo được dán khắp trường với nội dung không thể tin nổi: John do không tuân thủ quy định của trường nên bị cho thôi học.
Anh/Chị có bất ngờ trước việc John bị cho thôi học? Hình phạt này liệu có quá nghiêm khắc với một sinh viên đam mê đọc sách? Tại sao thầy hiệu trưởng lại quyết định như vậy? Mọi người xung quanh sẽ phản ứng như thế nào trước quyết định này?
***
Sau khi đã có câu trả lời, anh/chị hãy lật qua trang sau để đọc tiếp về suy nghĩ và thái độ của những người có liên quan.
Suy nghĩ và thái độ của những người có liên quan:
Đối với John, tin này như sét đánh giữa trời quang. Dù biết thư viện quy định sách chỉ được mượn tại chỗ, nếu mang về sẽ bị đuổi học, cậu vẫn không tin nổi trước việc mình phải
rời khỏi Harvard.
Nhiều thầy và trò trường Harvard cảm thấy mức phạt này quả nghiêm khắc, họ muốn xin thầy hiệu trưởng cho John một cơ hội. Theo họ, sai lầm của John có thể thông cảm được bởi nó đến từ việc cậu đam mê đọc sách.
Thầy hiệu trưởng lại nghĩ khác. Thầy nói: “John đã vi phạm quy định của trường, tôi buộc phải cho cậu ấy thôi học. Bất cứ lúc nào, đều phải làm theo quy định, phải quản lí được bản thân. Ngược lại, cho dù vì lí do gì, nếu không thể kiềm chế bản thân thì phải tự chịu trách nhiệm cho hành vi của mình”.
(Nội dung phần đọc dựa theo Xiu-ying Wei, Harvard bốn rưỡi sáng, NXB Thế giới, 2023)
- Viết văn
Câu 1 (8,0 điểm)
Từ phần đọc và suy ngẫm, anh/chị hãy viết bài văn trả lời cho câu hỏi:
Liệu những đam mê chính đáng có thể được xem là lí do để biện minh cho sai lầm?
Câu 2 (12,0 điểm)
Qua suy nghĩ và thái độ của mọi người ở câu chuyện trên, ta có thể thấy: trong cuộc sống, cùng một sự việc nhưng ở những góc nhìn khác nhau, con người sẽ có những cách đánh giá và ứng xử khác nhau.
Tương tự như vậy, trong tiếp nhận văn học, cùng một tác phẩm nhưng ở những góc nhìn khác nhau, cảm thụ và đánh giá của độc giả cũng rất khác nhau.
Từ gợi ý trên và từ những trải nghiệm trong quá trình đọc, anh/chị hãy viết bài văn với nhan đề: Những góc nhìn văn chương.
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO
TẠO KỲ THI CHỌN HỌC SINH GIỎI LỚP 12 CẤP THÀNH PHỐ
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
NĂM HỌC 2023 – 2024
MÔN: NGỮ VĂN
Ngày thi: 05/3/2023
ĐỀ CHÍNH THỨC
(Đề thi gồm 02 trang)
HƯỚNG DẪN CHUNG
Thời gian làm bài: 120 phút (Không kể thời gian phát đề)
HƯỚNG DẪN CHẤM
Đề bài gồm 2 câu: câu 1 là Nghị luận xã hội; câu 2 là Nghị luận văn học. Đề bài có sự tích hợp kiểm tra kiến thức xã hội, kiến thức văn học và kĩ năng diễn đạt, kĩ năng lập luận của học sinh.
– Học sinh có thể trình bày, triển khai ý theo nhiều cách khác nhau. Giám khảo cần nắm nội dung bài làm của học sinh để đánh giá tổng quát.
– Bài được chọn phải có kiến thức chắc chắn, phong phú; lập luận chặt chẽ; biết vận dụng lí luận; diễn đạt tốt, rất ít mắc lỗi dùng từ, chính tả, ngữ pháp. Đặc biệt, hình thức và nội dung bài làm phải thể hiện được cá tính, suy nghĩ riêng.
– Vì đây là kì thi học sinh giỏi thành phố nên không cho điểm trung bình với những bài viết bộc lộ sự non yếu về kiến thức lí luận; sai kiến thức văn học; hạn chế về diễn đạt, sai lỗi chính tả, dùng từ, ngữ pháp.
HƯỚNG DẪN CỤ THỂ
Câu 1 (8 điểm)
Yêu cầu về kĩ năng
– Nắm vững phương pháp làm bài nghị luận xã hội.
Bố cục và hệ thống ý sáng rõ.
– Biết vận dụng phối hợp nhiều thao tác nghị luận (giải thích, chứng minh, bình luận, so sánh, bác bỏ,…) .
Văn trôi chảy, lập luận chặt chẽ, dẫn chứng thuyết phục. Không mắc lỗi diễn đạt, trình bày bài rõ ràng.
Về nội dung
Học sinh có thể đưa ra nhiều suy nghĩ, quan điểm khác nhau về vấn đề nhưng cần hợp lí, thuyết phục. Sau đây là một vài hướng giải quyết đề bài:
Nghị luận xã hội (8 điểm)
Giải thích (2,0 điểm): Tình huống mà phần đọc và suy ngẫm đặt ra: Cậu sinh viên John vì đem một cuốn sách trong thư viện về nhà mà bị đuổi học dù chính hành động đó của cậu đã giúp giữ lại một chút di sản quý giá sau khi thư viện Harvard bị cháy. Có người cảm thông với John vì sai lầm của cậu xuất phát từ đam mê đọc sách. Nhưng cũng có người cho rằng không thể dùng đam mê để biện minh cho hành động mang sách về nhà của cậu.
Vấn đề đặt ra trong câu hỏi ở đề bài: Liệu những niềm ham thích đặc biệt mạnh mẽ, tha thiết (đam mê), mang tính đúng đắn, tốt đẹp (chính đáng) có thể là nguyên nhân (lí do) để biện luận, giải thích (biện minh) cho những điều chưa tốt, gây ra hậu quả, ảnh hưởng xấu (sai lầm) mà bản thân đã làm?
Gợi ý: Tùy vào quá trình suy ngẫm theo hướng dẫn của đề bài và những quan điểm cá nhân mà mỗi học sinh sẽ có câu trả lời khác nhau cho vấn đề này. Học sinh có thể cho rằng “những đam mê chính đáng là lí do để biện minh cho sai lầm” hoặc “những đam mê chính đáng không thể là lí do để biện minh cho sai lầm”.
Bàn luận (5,0 điểm): Nếu cho rằng “những đam mê chính đáng là lí do để biện minh cho sai lầm”, học sinh có thể đưa ra những lí lẽ sau:
Đam mê luôn là điều đáng quý với mỗi người, nhất là khi tuổi còn trẻ. Đam mê đến động lực cho hành động, tạo ra niềm vui trong cuộc sống. Đam mê là khởi đầu cho mọi thành tựu của con người.
Trong quá trình theo đuổi đam mê, con người có thể mắc phải những lỗi lầm nhưng đó là điều cần có trên hành trình trưởng thành và thực hiện đam mê.
Cuộc sống không chỉ cần có lí mà còn cần có tình. Việc quá nghiêm khắc với những bạn trẻ giàu đam mê có thể triệt tiêu mục đích, ý nghĩa cuộc sống của họ. […]
Nếu cho rằng “những đam mê chính đáng không thể là lí do để biện minh cho sai lầm”, học sinh có thể đưa ra những lí lẽ sau:
Quy tắc, luật lệ là cái cần thiết để duy trì trật tự xã hội. Đã vi phạm quy tắc thì phải gánh chịu hậu quả. Việc có những ngoại lệ sẽ làm mất đi tính tôn nghiêm của quy tắc.
Mỗi người cần phải chịu trách nhiệm cho hành động của mình. Sai lầm nào cũng cần trả giá.
Trong giáo dục, việc rèn luyện ý thức kỉ luật quan trọng hơn việc nuôi dưỡng đam mê.
Một khi đam mê dẫn đến sai lầm thì đó là lúc con người cần xem lại đam mê ấy (về mức độ, cách thức,…).
Dù lựa chọn theo hướng nào, học sinh cũng cần thấy được: trước những sai lầm quá nghiêm trọng, gây nhiều tác hại cho cộng đồng, đam mê dù chính đáng đến mấy cũng không thể là lí do để biện minh; trước những sai lầm nhỏ, ít gây hậu quả nghiêm trọng, ta không nên xử phạt quá cứng nhắc dẫn đến thui chột một tâm hồn.
Thái độ không đồng tình với những người sống thiếu đam mê, đời sống của họ sẽ trôi qua một cách nhạt nhẽo, vô vị; cũng cần phê phán những người nhân danh đam mê mà làm ra nhiều chuyện đáng tiếc, ảnh hưởng đến bản thân và mọi người.
Bài học nhận thức và hành động (1,0 điểm): Nhận thức được mỗi người, đặc biệt là những người trẻ tuổi cần phải sống có đam mê.
Đề ra những hành động cụ thể trau dồi kiến thức, kĩ năng, phẩm chất nhằm theo đuổi đam mê một cách đúng đắn.
Nghị luận xã hội (12 điểm)
Giải thích (2 điểm): “Góc nhìn” là góc độ quan sát, đánh giá, suy ngẫm về một vấn đề. “Góc nhìn văn chương” là những cách cảm thụ, đánh giá khác nhau với cùng một tác phẩm, một vấn đề văn chương.
Nếu trong cuộc sống, con người có những góc nhìn, cách đánh giá khác nhau với cùng một sự vật, hiện tượng thì trong văn chương cũng tương tự như vậy.
Nhan đề “Những góc nhìn văn chương” đã nêu ra một đặc trưng của hoạt động tiếp nhận tác phẩm: tính đa dạng, không thống nhất. Tính chất này bộc lộ ở chỗ mỗi người đọc tùy góc nhìn khác nhau sẽ có kết quả tiếp nhận tác phẩm cụ thể, riêng biệt khác nhau; không ai hoàn toàn thống nhất với ai.
Bàn luận (8 điểm): Tiếp nhận văn học là hoạt động tích cực của cảm giác, tâm trí người đọc nhằm biến văn bản thành thế giới nghệ thuật trong tâm trí mình. Sự khác nhau giữa những góc cách cảm nhận, đánh giá tác phẩm đến từ nguyên nhân ở cả tác phẩm và người đọc.
Tác phẩm văn học tuy miêu tả cuộc sống cụ thể, toàn vẹn, sinh động nhưng vẫn còn rất nhiều điều mơ hồ, chưa rõ. Để hiểu thấu tác phẩm, người đọc cần rung động với con chữ, đắm chìm trong thế giới ngôn từ, giải mã những hình tượng nghệ thuật, từ đó mới tìm đến tầng hàm nghĩa ẩn sâu bên trong. Nội dung tác phẩm càng phong phú, hình tượng nghệ thuật càng phức tạp, ngôn từ càng đa nghĩa thì góc nhìn của công chúng về tác phẩm càng muôn hình muôn vẻ.
Trong quá trình tiếp nhận, năng lực, sở thích, thị hiếu của cá nhân đóng vai trò rất quan trọng; tùy theo lứa tuổi già hay trẻ, trình độ học vấn cao hay thấp, kinh nghiệm sống nhiều hay ít mà mỗi độc giả sẽ có những góc nhìn khác nhau. Thậm chí cùng một người, lúc nhỏ đọc tác phẩm ấy đánh giá khác, sau lớn lên đánh giá khác, về già lại đánh giá khác. Những góc nhìn văn chương luôn mang đậm tính cá nhân; chính sự đa dạng của các góc nhìn đã làm tăng thêm sức sống của tác phẩm.
Chứng minh bằng dẫn chứng văn học: Học sinh có thể sử dụng những dẫn chứng khác nhau để chỉ ra những góc nhìn văn chương đã biến văn bản khô khan thành một thế giới sống động, đầy sức cuốn hút. Dẫn chứng có thể nằm trong hoặc ngoài sách giáo khoa. Cần khuyến khích các bài có dẫn chứng đa dạng, phong phú (bao gồm cả văn học trung đại lẫn văn học hiện đại; văn học Việt Nam lẫn văn học nước ngoài; thơ lẫn văn xuôi). Trong quá trình phân tích, cần chú ý đến cả nội dung tư tưởng của tác phẩm và cái hay, cái đẹp của ngôn từ nghệ thuật.
Đánh giá, nhận xét (2 điểm): Không có người đọc, không có công chúng thì mọi giá trị của tác phẩm cũng trở nên vô nghĩa. Chính những góc nhìn văn chương đã làm nên sức sống bất tận của tác phẩm cũng như tạo ra sự sôi động, phong phú cho đời sống văn chương.
Chỉ những tác phẩm thật sự giá trị mới khơi gợi hứng thú để người đọc ở nhiều không gian, thuộc nhiều thế hệ mãi khám phá không ngừng. Dù có thể có nhiều góc nhìn khác nhau, cách hiểu khác nhau nhưng không phải góc nhìn và cách hiểu nào cũng phù hợp. Bản thân mỗi tác phẩm có giá trị tự thân. Chỉ những kiến giải đúng đắn, sát hợp với ngôn từ và hình tượng của tác phẩm, giúp tác phẩm tỏa sáng đúng với giá trị thực của nó mới được chấp nhận.
Để có thể viết nên những tác phẩm đa nghĩa, khơi gợi hứng thú khám phá của người đọc, nhà văn phải có ý thức nghề nghiệp nghiêm túc, có khả năng sáng tạo, có tư tưởng sâu sắc, có tài sử dụng ngôn ngữ. Để có thể thấu hiểu văn chương qua những góc nhìn đúng đắn, người đọc phải không ngừng nâng cao trình độ hiểu biết, tích lũy kinh nghiệm tiếp nhận, tìm cách để hiểu tác phẩm một cách khách quan, toàn vẹn, nhờ đó làm phong phú thêm vốn cảm thụ của mình, tránh suy diễn tùy tiện làm thui chột các giá trị khách quan vốn có của tác phẩm.
- Biểu điểm
– Điểm giỏi (10-12): Đáp ứng tốt các yêu cầu trên. Hiểu sâu về vấn đề, có kiến thức lí luận văn học, trình bày được các ý sâu sắc và phong phú. Lựa chọn được các tác phẩm độc đáo và phân tích sâu, kĩ, có cảm xúc để nêu bật vấn đề. Có sáng tạo, cá tính trong
hình thức và nội dung bài làm. Bố cục rõ ràng, lập luận chặt chẽ, nêu bật luận đề, luận điểm; diễn đạt trôi chảy, mạch lạc; có thể còn mắc vài lỗi nhỏ về chính tả, dùng từ, ngữ pháp.
Điểm khá (8-9): Đáp ứng khá các yêu cầu của đề. Hiểu vấn đề, văn và ý ở mức khá, chưa phong phú, chưa sâu sắc; chọn được một số tác phẩm phù hợp để làm rõ vấn đề nhưng phân tích chưa thật kĩ; văn chưa cảm xúc; bố cục hợp lí, lập luận tương đối chặt chẽ, có thể còn mắc một số lỗi về chính tả, dùng từ, ngữ pháp.
– Điểm trung bình (6-7): Đáp ứng cơ bản các yêu cầu của đề. Hiểu vấn đề, nêu được luận điểm nhưng chưa xoáy sâu. Chọn được tác phẩm phù hợp nhưng phân tích chưa kĩ. Bố cục hợp lí, lập luận tương đối chặt chẽ, còn mắc một số lỗi về chính tả, dùng từ, ngữ pháp.
Điểm yếu (4-5): Bài làm ít ý, chưa chú ý làm rõ nhan đề. Phân tích sơ sài, ít dẫn chứng. Lập luận tạm được, còn mắc nhiều lỗi về dùng từ, chính tả, ngữ pháp.
– Điểm kém (1-3): Chưa hiểu rõ yêu cầu của đề, sa vào việc phân tích chung về tác phẩm; chọn và phân tích tác phẩm để chứng minh thiếu thuyết phục, bố cục không hợp lí, diễn đạt còn hạn chế,…
– Điểm 0: Bỏ giấy trắng.
