ĐỀ KIỂM TRA CUỐI KỲ HỌC KỲ 1 (2023 – 2024)
MÔN: NGỮ VĂN LỚP: 11
(Thời gian làm bài: 90 phút)
ĐỌC HIỂU (6.0 điểm)
Đọc đoạn trích sau:
Sau trận mưa rào vòm trời như được rửa sạch, trở nên xanh và cao hơn. Đã chớm hè nhưng trời vẫn lành lạnh, cái lạnh làm người ta hưng phấn và chóng đói. Thường Mạnh đi học về là đi thả trâu. Tối mịt cậu rong trâu về, đầu tưởng tượng đến một nồi cơm bốc khói nghi ngút.
[…] Chợt Mạnh phát hiện ra một đám mầm khoai đỏ au, mập mạp, tua tủa hướng lên trời. Kinh nghiệm đủ cho cậu biết bên dưới những chiếc mầm là củ khoai lang sót. Với bất cứ đứa trẻ trâu nào thì điều đó cũng tương đương với một kho báu. Nó bị sót lại từ trước Tết và bây giờ nó sẽ rất ngọt. Để xem, anh bạn to cỡ nào? Không ít trường hợp bên dưới chỉ là một mẩu khoai. Nước miếng đã kịp tứa khắp chân răng khi cậu tưởng tượng đến món khoai nướng. Ruột nó trong như thạch. Những giọt mật trào ra, gặp lửa tạo một thứ hương thơm chết người, nhất là khi trời lại lành lạnh thế này. Thật may là mình đem theo lửa – cậu lẩm bẩm. […].
Mạnh đã có việc để làm, mà lại là một việc làm người ta háo hức. Trong chốc lát đống cành khô bén lửa và đợi đến khi nó chỉ còn lớp than hồng rực Mạnh mới vùi củ khoai vào. Cậu ngồi im lắng nghe một sự dịch chuyển vô cùng tinh tế dưới lớp than, cùi trắng muốt đang bị sức nóng ủ cho thành mật. Từng khoảnh khắc với Mạnh lúc này trở nên vô cùng huyền diệu. Rồi có một mùi thơm cứ đậm dần, cứ quánh lại, lan tỏa, xoắn xuýt. Cậu nhớ lại có lần bà kể, nhờ đúng một củ khoai nướng mà ông cậu thoát chết đói và sau đó làm nên sự nghiệp. Chuyện như cổ tích nhưng lại có thật. Nào, để xem sau đây cậu sẽ làm nên công trạng gì.
Chợt cậu thấy có hai người, một lớn, một bé đang đi tới. Ông già ôm theo bọc tay nải còn cậu bé thì cứ ngoái cổ lại phía làng. Cậu nhận ra hai ông cháu lão ăn mày ở xóm bên. Hôm nay, chẳng có phiên chợ sao ông cháu lão cũng ra khỏi nhà nhỉ. Vài lần giáp mặt cậu bé và thấy mặt mũi nó khá sáng sủa. Bố mẹ nó chết trong một trận lũ quét nên nó chỉ trông cậy vào người ông mù lòa.
Mạnh lén trút ra tiếng thở dài khi ông cháu lão ăn mày đã đến rất gần. Có thể thấy rõ cánh mũi lão phập phồng như hà hít tìm thứ mùi vị gì đó. Cậu bé vẫn câm lặng, thỉnh thoảng lén nhìn Mạnh.
– Mùi gì mà thơm thế – ông cậu bé lên tiếng – Hẳn ai đang nướng khoai. Ngồi nghỉ một lát để ông xin lửa hút điếu thuốc đã cháu.
Ông lão lần túi lấy gói thuốc lào. Thằng bé giúp ông tháo khỏi lưng chiếc điếu nhỏ xíu. Mùi khoai nướng vẫn ngào ngạt và Mạnh đành ngồi chết gí, không dám động cựa. Chỉ khi ông lão nhờ, cậu mới cúi xuống thổi lửa. Chà, ông cháu lão mà ngồi dai là củ khoai cháy mất. Đã có mùi vỏ cháy. Lửa sẽ lấn dần vào cho đến khi biến củ khoai thành đen thui mới thôi. Dường như đoán được nỗi khó xử của Mạnh, ông lão bảo:
– Tôi chỉ xin lửa thôi…
Mạnh như bị bắt quả tang đang làm chuyện vụng trộm, mặt đỏ lên. Nhưng ông lão mắt lòa không thể nhìn thấy còn cậu bé ý tứ nhìn đi chỗ khác.
– Thôi, chào cậu nhé. Ta đi tiếp đi cháu!
Ông lật đật đứng dậy, bám vào vai cậu bé, vội vã bước. Cậu bé lặng lẽ nhìn Mạnh như muốn xin lỗi vì đã làm khó cho cậu. Cái nhìn đĩnh đạc của một người tự trọng, không muốn bị thương hại khiến Mạnh vội cúi gằm xuống. Ôi, giá như có ba củ khoai, chí ít cũng là hai củ. Đằng này chỉ có một… Mạnh thấy rõ tiếng chân hai ông cháu xa dần. Nhưng chính khi ấy, khi củ khoai nóng hổi, lớp vỏ răn lại như từng gợn sóng nằm phơi ra trước mắt Mạnh, thì nỗi chờ đón háo hức lúc trước cũng tiêu tan mất. Giờ đây củ khoai như là nhân chứng cho một việc làm đáng hổ thẹn nào đó. Dù Mạnh có dối lòng rằng mình chẳng có lỗi gì sất nhưng cậu vẫn không dám chạm vào củ khoai… Hình như đã có người phải quay mặt đi vì không dám ước có được nó. Có thể ông nội cậu đã từng nhìn củ khoai nướng cho ông làm nên sự nghiệp bằng cái cách đau đớn như vậy.
Mặc dù rong trâu về từ chiều nhưng mãi tối mịt Mạnh mới vào nhà. Giờ đây mới là lúc cậu sống trọn vẹn với cảm giác ngây ngất của người vừa được ban tặng một món quà vô giá. Cậu nhắm mắt lại mường tượng giây phút cậu bé kia mở gói giấy báo ra. Nửa củ khoai khi đó sẽ khiến cậu ta liên tưởng đến phép lạ, có thể lắm chứ! Và rồi cậu thấy lâng lâng đến mức chính mình tự hỏi liệu đây có phải là giấc mơ?
(Trích “Củ khoai nướng” – Truyện ngắn chọn lọc Tạ Duy Anh- xuất bản 2002)
*Chú thích:
- Tác giả: Tạ Duy Anh có tên khai sinh là Tạ Việt Dũng, sinh ngày 9/9/1959 quê ở Chương Mĩ, tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Ông là cây bút trẻ trong thời kì đổi mới.
– Qua hơn 20 năm cầm bút, Tạ Duy Anh vẫn luôn luôn trăn trở tìm cách đổi mới từ duy, quan niệm nghệ thuật, làm mới tác phẩm từ nội dung tới hình thức, từ ngôn ngữ tới cấu trúc. Tạ Duy Anh tiếp nối những dòng văn đầy trăn trở nhưng cũng đầy tính nhân văn.
- Tác phẩm: Củ khoai nướng nằm trong tập “Truyện ngắn chọn lọc” – Tạ Duy Anh.
Thực hiện các yêu cầu sau:
Câu 1(0,5đ). Xác định ngôi kể trong đoạn trích?
Câu 2.(0,5đ) Nêu chủ đề của đoạn trích?
Câu 3.(0,5đ) Nhân vật chính trong đoạn trích là ai?
Câu 4. (0,5đ) Vì sao cậu bé Mạnh lại có “cảm giác ngây ngất của người vừa được ban tặng một món quà vô giá”?
Câu 5.(1,0đ) Chi tiết nào trong đoạn trích để lại ấn tượng sâu sắc nhất với anh/chị?
Câu 6.(1,0đ)Anh/Chị hãy lý giải hành động của ông lão ăn mày trong câu văn sau:“Ông lật đật đứng dậy, bám vào vai cậu bé, vội vã bước.”
Câu 7.(1,0đ) Đánh giá tình cảm và thái độ của tác giả với nhân vật Mạnh?
Câu 8. (1,0đ) Qua đoạn trích trên, anh/chị hãy rút ra thông điệp có ý nghĩa nhất với bản thân.
PHẦN II. VIẾT (4.0 điểm)
Từ đoạn trích truyện Củ khoai nướng ở phần Đọc hiểu, anh/chị hãy viết bài văn nghị luận (khoảng 400 đến 500 chữ) bàn về lòng tự trọng của con người trong cuộc sống.
===========Hết===========
| Phần | Câu | Nội dung | Điểm |
| I | ĐỌC HIỂU | 6.0 | |
|
|
1 | Ngôi Kể: Ngôi thứ ba | 0,5 |
| 2 | Chủ đề: Lòng yêu thương con người. | 0,5 | |
| 3 | Nhân vật chính trong đoạn trích là cậu bé Mạnh | 0,5 | |
| 4 | Cậu bé Mạnh lại có “cảm giác ngây ngất của người vừa được ban tặng một món quà vô giá”vì đã chia sẻ một phần khoai nướng cho chú bé ăn mày. | 0,5 | |
| 5 | Chi tiết trong đoạn trích để lại ấn tượng sâu sắc nhất:
– Cậu bé Mạnh tìm được một củ khoai lang còn sót lại trên ruộng khi đi chăn trâu. – Cậu bé Mạnh đã chia sẻ một phần khoai nướng với cậu bé ăn mày.
|
1.0 | |
| 6 | Lý giải hành động của ông lão ăn mày trong câu văn sau:“Ông lật đật đứng dậy, bám vào vai cậu bé, vội vã bước.”
– Hai ông cháu vội vã rời đi để tránh cho Mạnh cảm thấy khó xử. Hai ông cháu ăn xin đói khổ mà đầy sự tự trọng, ý tứ. … |
1,0
|
|
| 7 | Đánh giá tình cảm và thái độ của tác giả với nhân vật Mạnh: Đồng cảm, yêu mến | 1,0 | |
| 8 | Thông điệp ý nghĩa qua đoạn trích: HS có thể rút ra nhiều bài học khác nhau (phù hợp chuẩn mực đạo đức và pháp luật), GV linh hoạt cho điểm, dưới đây là gợi ý tham khảo: – Trong cuộc sống cần có lòng yêu thương, sự sẻ chia giữa con người và con người. – Không nên phân biệt đối xử, luôn có sự tôn trọng với mọi người xung quanh mình dù có thể họ là những người bất hạnh, kém may mắn. – Bài học về lòng tự trọng, ứng xử trước khó khăn thử thách của cuộc sống … |
1.0 | |
| II | LÀM VĂN | 4.0 | |
| Từ đoạn trích truyện Củ khoai nướng ở phần Đọc hiểu, anh/chị hãy viết bài văn nghị luận bàn về lòng tự trọng của con người trong cuộc sống. | |||
| a. Đảm bảo cấu trúc bài nghị luận
Mở bài nêu được vấn đề, Thân bài triển khai được vấn đề, Kết bài khái quát được vấn đề. |
0,25 | ||
| b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận
Nghị luận về lòng Tự trọng của con người thể hiện trong ngữ liệu ở phần đọc hiểu, trong cuộc sống. |
0.25 | ||
| c. Triển khai vấn đề nghị luận thành các luận điểm
Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách nhưng cần vận dụng tốt các thao tác lập luận, kết hợp chặt chẽ giữa lí lẽ và dẫn chứng; đảm bảo các yêu cầu sau: |
|||
| *Giới thiệu khái quát vấn đề nghị luận. | 0.5 | ||
| *Phân tích và đánh giá:
Lần lượt trình bày các luận điểm. Sử dụng lí lẽ và dẫn chứng để làm rõ luận điểm: * Lòng tự trọng của con người được thể hiện trong đoạn trích truyện Củ khoai nướng – Câu chuyện nói về diễn biến tâm trạng của cậu bé Mạnh xoay quanh hình ảnh củ khoai nướng. Từ tâm trạng nôn nao, háo hức đến tâm trạng tủi hổ khi cậu đối mặt với hai ông cháu ăn xin đói khổ, chính sự tự trọng, ý tứ của hai ông cháu khiến cho Mạnh phải cúi gằm xuống, tâm trạng cậu trở nên bối rối, xấu hổ. – Cậu áy náy, ân hận vì không thể chia sẻ củ khoai cho hai ông cháu, cậu trách mình, dằn vặt bởi suy nghĩ: “Có thể ông nội cậu đã từng nhìn củ khoai nướng bằng cách đau đớn như vậy”. Cuối cùng cậu cả thấy vui vẻ, thoải mái khi đã chia sẻ củ khoai nướng với hai ông cháu ăn xin. – Nhân vật Mạnh là một cậu bé có lòng tự trọng, có tấm lòng lương thiện, vị tha, biết yêu thương và quan tâm đến những người gặp khó khăn. – Hai ông cháu ăn xin đói khổ nhưng mọi hành động của họ đều thể hiện sự tự trọng, ý tứ. * Lòng tự trọng của con người trong cuộc sống: – Biểu hiện của lòng Tự trọng: + Lòng tự trọng là một trong những đức tính cao quý của con người, mà mỗi chúng ta đều cần phải có phẩm chất đó. Lòng tự trọng là coi trọng danh dự, phẩm chất, nhân cách của bản thân và những người xung quanh ta. Người có lòng tự trọng sẽ biết bảo vệ lòng tự trọng của mình. + Hằng ngày khi chúng ta giao tiếp với người khác, khi chúng ta làm việc, một người có lòng tự trọng được thể hiện qua việc được đối xử công bằng, tôn trọng. Trong học tập, lòng tự trọng thể hiện khi học sinh đi thi không quay cóp, gian lận,… – Lòng tự trọng của con người trong cuộc sống: + Lòng tự trọng là một nhân tố quan trọng góp phần tạo nên giá trị bản thân của một người đồng thời nó là nền tảng điều chỉnh suy nghĩ, hành động giúp bạn giao tiếp một cách hiệu quả. + Chúng ta coi trọng, giữ gìn phẩm cách, cư xử đàng hoàng, đúng mực, luôn làm tròn trách nhiệm được giao phó, không để người khác phải chê trách, nhắc nhở, rèn luyện cách đối nhân xử thế và luôn thân thiện cởi mở với mọi người xung quanh. * Đánh giá: – Người có lòng tự trọng sẽ biết cách hoàn thiện bản thân mình để trở thành một người được nhiều người yêu mến. Để làm được điều đó, bản thân mỗi người phải luôn nỗ lực, phấn đấu trong học tập cũng như trong cuộc sống. Hướng dẫn chấm: – Trình bày đầy đủ, sâu sắc: 1,25 điểm – 1,0 điểm. – Trình bày đầy đủ nhưng có ý chưa sâu: 0,75 điểm – 1,0 điểm. – Trình bày chưa đầy đủ hoặc chung chung, sơ sài: 0,25 điểm – 0,5 điểm. |
2.0
|
||
| d. Chính tả, ngữ pháp
Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp tiếng Việt. Hướng dẫn chấm: Không cho điểm nếu bài làm có quá nhiều lỗi chính tả, ngữ pháp. |
0.5 | ||
| e. Sáng tạo
Thể hiện suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận; có cách diễn đạt mới mẻ. Hướng dẫn chấm: – Đáp ứng được 2 yêu cầu: 0,5 điểm. – Đáp ứng được 1 yêu cầu: 0,25 điểm. |
0.5 | ||
| Tổng điểm | 10,0 | ||
