ĐỀ KIỂM TRA CUỐI KÌ I LỚP 11 NĂM HỌC 2023 – 2024
MÔN NGỮ VĂN
Thời gian làm bài: 90 phút, không kể thời gian giao đề
- PHẦN ĐỌC (6,0 điểm)
Đọc văn bản sau:
MÙI RƠM RẠ QUÊ MÌNH…
Ngọc Bích
(1) Tôi sinh ra từ một vùng sâu vùng xa ở bưng biền Đồng Tháp, lớn lên giữa hương đồng cỏ nội. Nơi tôi sống ruộng lúa không hẳn là thẳng cánh cò bay mà đủ ngan ngát mùi rơm rạ sau mỗi mùa gặt.
(2) Đối với những người sinh ra và lớn lên ở thôn quê thì dường như cánh đồng đã trở thành một phần ký ức chẳng thể nào quên, bởi nó gắn liền với tuổi thơ – phần thời gian trong trẻo nhất của một đời người.
(3) Trong ký ức của tôi, bức tranh đồng quê sống động một cách kỳ lạ. Đó là những sân phơi trải đầy lúa vàng, tụi con nít vẫn hay đi tới đi lui trên những thảm lúa ngoài sân để lúa mau khô, những bước chân nhỏ xinh in ngang dọc trên đệm lúa vàng. Chúng bước nhanh thật nhanh để tránh cái nắng trên đầu và cái nóng hừng hực dưới chân. Ngày mùa trong tôi còn là những ụ rơm, nhánh rạ trơ ra sau vụ gặt. Đâu đâu cũng thấy rơm rạ ngút ngàn, vàng những lối đi.
(4) Tôi thương cái mùi rơm rạ quê mình. Nó cứ thoang thoảng rồi loang dần, quấn chặt vào sống mũi. Mùi rơm rạ là mùi của đồng ruộng, mùi của mồ hôi ba ngày vác cuốc ra đồng, mùi của niềm vui mùa lúa trúng, mùi nỗi buồn nơi khoé mắt mẹ sau mỗi vụ thất thu.
(5) Nồi cơm mới thơm lừng, không những thơm bởi hạt gạo mà còn vì được đun bằng bếp rơm, lửa cháy bùng, cơm sôi ùng ục. Đó là cái mùi cứ phảng phất theo tôi, để rồi những tháng năm sau đóm tôi đi khắp mọi miền, đi qua những đồng lúa xanh tít mắt bất chợt nhớ đến mùi thơm ấy, mùi hương của rơm rạ và mùi của chén gạo thơm hương lúa mới. Cái mùi ấy ngan ngát[1] trong lồng ngực không dễ quên của biết bao con người lớn lên từ ruộng đồng như tôi.
(6) […] Tôi lớn lên giữa mùi rơm rạ quê hương, mấy đứa bạn tôi giờ mỗi đứa một nơi. Có đứa qua xứ Tây Đô lập nghiệp, có đứa đi làm dâu tận vùng miệt thứ Cà Mau. Còn tôi… sống và làm việc ở phố thị xa hoa, đêm đêm nhớ nhà, nhớ mùi rơm rạ mà bật khóc. Chao ôi, cái mùi rạ nồng nồng khó tả.
(7) Mỗi lần về nhà đúng mùa gặt lúa, tôi hít lấy một hơi thật sâu như muốn nuốt hết cái không khí ấy, nhớ về mình còn là đứa trẻ của những tháng năm xưa. Những tháng năm đầu trần ngồi máy kéo ra đồng nghịch rơm, những tháng năm còn được nằm trọn trong vòng tay của ba mẹ.
(8) Có sợi rơm nào bay theo gió vương qua cành lá non, phảng phất hương vị của mùa mới, mùa của yêu thương, ước vọng và hy vọng. Tôi mang theo những khát khao, những ước mơ của mình gửi vào hương vị đó để thấy ấm áp, góp nhặt yêu thương cho riêng mình.
(9) Những kí ức tuổi thơ gắn liền với mùi rơm rạ quê hương bỗng chốc ùa về làm cho con đường đến sân bay trở nên ngắn ngủi. Tôi và anh tài xế công nghệ kia tạm gác lại những ký ức miền Tây thân thương của mình để hoà vào nhịp sống hối hả. Tôi tin là nó chỉ tạm lắng lại trong tâm thức mỗi người rồi đến khi gặp người “rà đúng tần số” hoặc đôi khi chỉ cần nhắc về hai tiếng miền Tây thì những ký ức thân thương ấy lại ào ạt ùa về. Đã là tuổi thơ, là quê hương thì làm sao mà quên cho được.
(Nhiều tác giả, Nghĩa tình miền Tây, NXB Hồng Đức, 2022, tr. 41-44)
Thực hiện các yêu cầu:
Câu 1: Trong văn bản sử dụng kết hợp các phương thức biểu đạt nào? (0,5 điểm)
Câu 2. Chỉ ra một yếu tố tự sự và một yếu tố trữ tình trong văn bản. (0,5 điểm)
Câu 3: Phân tích tác dụng của việc kết hợp hai yếu tố đó trong các đoạn (3), (4), (5) của văn bản. (0,5 điểm)
Câu 4. Giải thích nghĩa của từ “ngan ngát” và “thoang thoảng”. (1,0 điểm)
Câu 5. Phân tích tác dụng của biện pháp tu từ liệt kê được dùng trong đoạn (4). (1,0 điểm)
Câu 6. Em nhận xét như thế nào về tình cảm của tác giả trong đoạn trích? (0,5 điểm)
Câu 7. Em có đồng ý với quan điểm của tác giả rằng: những ký ức “chỉ tạm lắng lại trong tâm thức mỗi người” bởi “đã là tuổi thơ, là quê hương thì làm sao mà quên cho được”? Vì sao? (1,0 điểm)
Câu 8. Trong văn bản, tác giả đã đã gửi vào ký ức tuổi thơ “những khát khao, những ước mơ” để “thấy ấm áp, góp nhặt yêu thương cho riêng mình”. Còn với em, kí ức tuổi thơ có ý nghĩa gì trong cuộc sống con người? Hãy viết câu trả lời từ 8 – 10 dòng. (1,0 điểm)
PHẦN VIẾT (4,0 điểm)
Viết một bài văn nghị luận về trách nhiệm của tuổi trẻ trong thời đại mới
ĐÁP ÁN VÀ HƯỚNG DẪN CHẤM
| STT | NỘI DUNG | ĐIỂM | |||
| I. PHẦN ĐỌC HIỂU | 6,0 | ||||
| 1 | Kết hợp các phương thức biểu đạt: Tự sự, miêu tả, biểu cảm. | 0.5 | |||
| 2 | – Học sinh chỉ ra được 01 yếu tố tự sự và 01 yếu tố trữ tình. Chẳng hạn:
+ Yếu tố tự sự: “Đó là những sân phơi trải đầy lúa vàng, tụi con nít vẫn hay đi tới đi lui trên những thảm lúa ngoài sân để lúa mau khô, những bước chân nhỏ xinh in ngang dọc trên đệm lúa vàng. Chúng bước nhanh thật nhanh để tránh cái nắng trên đầu và cái nóng hừng hực dưới chân.” + Yếu tố trữ tình: “Tôi thương cái mùi rơm rạ quê mình. Nó cứ thoang thoảng rồi loang dần, quấn chặt vào sống mũi.” Mỗi yếu tố cho 0,25 điểm |
0.5
|
|||
| 3 | – Tác dụng của việc kết hợp hai yếu tố đó: + Tăng sức gợi hình, gợi cảm cho diễn đạt; + Vừa giúp tái hiện những kí ức tuổi thơ gắn với cánh đồng quê, vừa bộc lộ trực tiếp tâm tư, tình cảm của tác giả. Lưu ý: Học sinh có thể diễn đạt khác, miễn hợp lí, thuyết phục |
0.5
|
|||
| 4 | – Học sinh chỉ ra nghĩa của từ “ngan ngát” được giải thích trong tác phẩm: Ngan ngát: (mùi thơm) dễ chịu và lan toả ra xa.
– Chỉ ra nghĩa của từ “thoang thoảng”: hơi có mùi bay tới, thoáng qua nhẹ nhàng. |
1,0
|
|||
| 5 | – Học sinh chỉ ra biện pháp tu từ: biện pháp liệt kê (đồng ruộng, mồ hôi ba, niềm vui mùa lúa trúng, nỗi buồn nơi khoé mắt mẹ)
– Tác dụng: Tuỳ theo từng biện pháp tu từ, học sinh trình bày tác dụng khác nhau, song cần đáp ứng được các ý sau: + Giúp tăng sức gợi hình, gợi cảm cho văn bản; tạo nên giọng điệu tha thiết, nhớ thương. + Nhấn mạnh ý mà tác giả muốn biểu đạt: những kỉ niệm thân thương gắn với mùi rơm rạ, mùi hương rơm rạ bao hàm tất cả những mùi hương khác của quê hương, gia đình; nhấn mạnh sự khắc sâu, không phai mờ của mùi rơm rạ trong tâm trí tác giả. |
1,0
Chỉ ra: 0.25 Tác dụng: 0,75
|
|||
| 6 | Nhận xét về tình cảm của nhân vật trữ tình: yêu quê hương, gắn bó với quê hương sâu sắc, trân trọng quê hương từ những điều bình dị nhất. | 0.5
|
|||
| 7 | – Học sinh trả lời đồng ý hay không.
– Học sinh lí giải lựa chọn của bản thân. Có thể lí giải theo nhiều cách, miễn hợp lí, thuyết phục. |
0.25
0.75 |
|||
| 8 | – Học sinh nêu được ý nghĩa của kí ức tuổi thơ với cuộc sống con người.
– Học sinh phân tích, lí giải được các ý nghĩa ấy. (Vì sao kí ức tuổi thơ lại mang đến những ý nghĩa đó?) – Diễn đạt rõ ràng, mạch lạc; không mắc lỗi chính tả, lỗi ngữ pháp. |
0.25
0.5 0.25 |
|||
| II. PHẦN VIẾT 4,0 điểm | |||||
| Nội dung | Điểm | ||||
| Mở bài | Giới thiệu được vấn đề cần bàn luận: Viết một bài văn nghị luận về trách nhiệm của tuổi trẻ trong thời đại mới. | 0.25 | |||
| Nêu khái quát được quan điểm của người viết về vấn đề cần bàn luận. | 0.25 | ||||
|
Thân bài |
Giải thích được vấn đề cần bàn luận: Học sinh giải thích trách nhiệm mình chọn lựa là gì; nêu một số biểu hiện của trách nhiệm ấy trong thời đại mới. | 0.25 | |||
| Trình bày được hệ thống luận điểm thể hiện quan điểm của người viết.
+ Học sinh trình bày ít nhất 02 luận điểm; các luận điểm tạo thành một hệ thống, triển khai các phương diện của vấn đề. + Hệ thống luận điểm giúp thể hiện được quan điểm của người viết đã nêu ở mở bài. |
0.5
|
||||
| Nêu được lí lẽ thuyết phục, đa dạng để làm sáng tỏ luận điểm: Các lí lẽ học sinh nêu ra phải thuyết phục, đa dạng. Có thể đáp ứng một số tiêu chí sau: (1) Soi chiếu vấn đề trên nhiều khía cạnh; (2) có những cơ sở vững chắc (từ lí thuyết và thực tiễn); (3) lập luận chặt chẽ. * | 0.5 | ||||
| Nêu được bằng chứng đầy đủ, phù hợp, xác đáng để làm sáng tỏ lí lẽ:
+ Học sinh có nêu được bằng chứng phù hợp với lí lẽ; + Học sinh có phân tích bằng chứng để làm sáng tỏ lí lẽ; |
0.5
|
||||
| Trao đổi với các ý kiến trái chiều một cách hợp lí:
+ Học sinh nêu ra được ít nhất 01 ý kiến trái chiều. + Học sinh trao đổi với ý kiến trái chiều một cách hợp lí. |
0.5
|
||||
| Kết bài | Khẳng định lại quan điểm của bản thân. | 0.5
|
|||
| Đề xuất giải pháp, bài học phù hợp. | |||||
|
Kĩ năng trình bày, diễn đạt |
Sáng tạo, ấn tượng | 0.5 | |||
| Diễn đạt rõ ràng, rành mạch, không mắc lỗi chính tả, lỗi ngữ pháp:
+ Diễn đạt rõ ràng, rành mạch; + Không mắc lỗi chính tả, lỗi ngữ pháp. |
0.25 |
||||
| TỔNG | 10,0 | ||||
[1] Ngan ngát: (mùi thơm) dễ chịu và lan toả ra xa.
