Giáo án Ngữ văn 12 theo chủ đề : Thơ kháng chiến chống Pháp 1945-1954 và xây dựng CNXH 1955-1965

Xây dựng chủ đề dạy học môn Văn lớp 12. Giáo án bài Tây tiến, Việt Bắc,Đất nước, Dọn về làng,Tiếng hát con tàu.
Chủ đề 7
Thơ kháng chiến chống Pháp 1945-1954 và xây dựng CNXH 1955-1964

 
MỤC TIÊU CẦN ĐẠT

1. Kiến thức – kỹ năng

-Nhận ra đề tài, chủ đề, khuynh hướng tư tưởng ,cảm hứng thẩm mỹ, giọng điệu ,tình cảm của nhân vật trữ tình,những sáng tạo đa dạng về ngôn ngữ, hình ảnh, những đặc sắc về nội dung của một số bài thơ hoặc đoạn trích (Tây Tiến của Quang Dũng , Việt Bắc -Tố Hữu, bài đọc thêm : Đất nước -Nguyễn Đình Thi, Dọn về làng-Nông Quốc Chấn, Tiếng hát con tàu-Chế Lan Viên )
-Nhận biết được một số đặc điểm cơ bản của thơ ca Việt Nam từ 1945 đến 1954 và thơ ca xây dựng CNXH 1955-1965
-Biết cách đọc -hiểu một tác phẩm thơ hiện đại theo đặc trưng thể loại.
-Vận dụng được kiến thức về thơ trữ tình Việt Nam hiện đại vào bài văn phân tích thơ trữ tình

2. Học sinh hình thành năng lực

+ Năng lực thu thập thông tin liên quan đến văn bản.
+ Năng lực giải quyết những tình huống đặt ra trong các văn bản.
+ Năng lực đọc – hiểu thơ hiện đại Việt Nam theo đặc điểm thể loại.
+ Năng lực trình bày suy nghĩ, cảm nhận của cá nhân về ý nghĩa của văn bản.
+ Năng lực hợp tác khi trao đổi, thảo luận về nội dung và nghệ thuật của văn bản.

3. Phát triển phẩm chất:

• Biết quý trọng tình yêu quê hương đất nước, tình cảm thủy chung cách mạng…
• Biết suy nghĩ, trăn trở về những vấn đề trách nhiệm của tuổi trẻ với đất nước
• Có ý thức tìm tòi về thể loại, từ ngữ, hình ảnh trong thơ hiện đại Việt Nam

B.KẾ HOẠCH THỰC HIỆN CHỦ ĐỀ

1. Thời gian thực hiện

• Thực hiện trong 03 tuần: 07, 08,09
• Số tiết thực hiện trên lớp:07

-2 tiết  : Tây Tiến – Quang Dũng ( tiết 20,21)
-3 tiết : Việt Bắc -Tố Hữu ( tiết 22,23,24)
-2 tiết : Đọc thêm : Đất nước, Dọn về làng, Tiếng hát con tàu ( tiết 25,26)

2. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh

• a/Chuẩn bị của giáo viên
• -Giáo án
• -Phiếu bài tập, trả lời câu hỏi
• -Hình ảnh về đoàn quân Tây Tiến, Đất Nước…
• -Bảng phân công nhiệm vụ cho học sinh hoạt động trên lớp
• -Bảng giao nhiệm vụ học tập cho học sinh ở nhà
• b/Chuẩn bị của học sinh
• – Đọc trước văn bản các tác phẩm để trả lời câu hỏi tìm hiểu bài

–  Các sản phẩm thực hiện nhiệm vụ học tập ở nhà (do giáo viên giao từ tiết trước)

• – Đồ dùng học tập

3. Lập bảng mô tả mức độ nhận thức

 
THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC
 

• HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

GV hướng dẫn học sinh tìm hiểu về bài học bằng câu hỏi trắc nghiệm sau:
Đọc thuộc lòng và diễn cảm bài thơ Đồng chí và trả lời các câu hỏi sau:
Câu 1: Ai là tác giả của bài thơ này?
a.Tố Hữu
b.Chính Hữu
c.Thôi Hữu
d.Hoàng Hữu
 
Gợi ý trả lời:b
Câu 2: Bài thơ khắc hoạ chân dung của ai? Trong thời kì nào?
a.Anh bộ đội cụ Hồ trong thời kì trước cách mạng
b.Anh bộ đội cụ Hồ trong thời kì Cách mạng tháng Tám năm 1945
c.Anh bộ đội cụ Hồ trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp
d.Anh bộ đội cụ Hồ trong thời kì kháng chiến chống đế quốc Mĩ
Gợi ý trả lời:c
Từ đó, giáo viên giới thiệu vào bài: Cách mạng tháng Tám thành công không những mở ra kỉ nguyên độc lập tự do cho dân tộc mà còn đưa văn học Việt Nam sang một trang mới-Văn học cách mạng. Trọng đó, văn học chống Pháp 1946-1954 và văn học thời kì đầu xây dựng CNXH ở miền Bắc 1955-1965 đã có nhiều thành tựu quan trọng. Hôm nay, chúng ta cùng tìm hiểu một số tác giả, tác phẩm nổi bật để làm sáng tỏ thành tựu đó.
HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI
 
TIẾT 20,21/TUẦN 7-ĐỌC VĂN
TÂY TIẾN-( Quang Dũng)
 

 
TUẦN 8– TIẾT 22
                                                                        TÁC GIẢ TỐ HỮU
 
 

 
TUẦN: 8-Tiết: 23,24
Đọc văn:                                                                      VIỆT BẮC
 
 

 
HOẠT ĐỘNG ỨNG DỤNG

1. Bài tập ứng dụng:

“Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa,
 Kìa em xiêm áo tự bao giờ
 Khèn lên man điệu nàng e ấp
 Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ
 
                                    Người đi Châu Mộc chiều sương ấy
                                    Có thấy hồn lau nẻo bến bờ
Có nhớ dáng người trên độc mộc
Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”.
Đọc đoạn thơ trên và thực hiện các yêu cầu sau:

1. Đoạn thơ trên thể hiện tâm trạng gì của tác giả?
2. Các từ “xiêm áo”, “khèn”,“man điệu”, “e ấp” có vai trò gì trong việc thể hiện những hình ảnh vẻ đẹp văn hoá miền núi và tâm trạng người lính Tây Tiến?
3. Câu thơ Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa được sử dụng nghệ thuật gì? Nêu hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ đó.

 
Trả lời:

1. Đoạn thơ trên thể hiện tâm trạng của tác giả : đó là nỗi nhớ những kỉ niệm về tình quân dân trong đêm liên hoan văn nghệ và cảnh sông nước miền Tây thơ mộng.

2/ Các từ “xiêm áo”, “khèn”,“man điệu”, “e ấp”  có vai trò trong việc thể hiện những hình ảnh vẻ đẹp văn hoá miền núi và tâm trạng người lính Tây Tiến :
a/ Vẻ đẹp thể hiện bản sắc dân tộc, nhất là văn hoá miền núi. Đó là vẻ đẹp của các cô gái Tây Bắc trong  trang phục lạ: xiêm áo, vừa e thẹn, vừa tình tứ trong một vũ điệu lạ: man điệu, nhạc cụ lạ : khèn, dáng điệu lạ: e ấp.
b/ Tâm trạng người lính: vừa ngạc nhiên, vừa đắm say trong tiến khèn, điệu múa.Tâm hồn các anh vẫn phơi phới niềm lạc quan yêu đời, đầy ắp niềm vui và mộng mơ, quên đi bao nỗi nhọc nhằn, gian khổ.
3/ Câu thơ Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa  được sử dụng nghệ thuật  đối lập. Hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ :  gợi vẻ đẹp hoang sơ, vữa dữ đội, vừa thơ mộng của núi rừng, đồng thời thể hiện bút pháp “thi trung hữu hoạ” ( trong thơ có hoạ) của Qung Dũng.

2. Bài tập ứng dụng:

“Mình về mình có nhớ ta
Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng
Mình về mình có nhớ không
Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn?
Tiếng ai tha thiết bên cồn
Bâng khuâng trong dạ, bồn chồn bước đi
Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay…”
Đọc đoạn thơ trên và thực hiện các yêu cầu sau:

1. Đoạn thơ trên thể hiện tâm trạng gì của mình và ta? Mười lăm năm ấy là khoảng thời gian nào ? Tại sao gợi nhớ Mười lăm năm ấy ?,
2. Nêu ý nghĩa tu từ của các từ láy trong đoạn thơ?
3. Hình ảnh áo chàm sử dụng biện pháp tu từ gì? Nêu hiệu quả nghệ thuật của biện pháp đó ?
4. Cách ngắt nhịp của câu thơ Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay có gì lạ? Nêu hiệu quả nghệ thuật của cách ngắt nhịp đó.

 
Trả lời:

1. Đoạn thơ trên thể hiện tâm trạng nhớ thương, lưu luyến, bồi hồi xúc động của mình và ta. Mười lăm năm ấy là khoảng thời gian kể từ khởi nghĩa Bắc Sơn năm 1940 đến chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954. Gợi nhớ Mười lăm năm ấy vì đó là khoảng thời gian Việt Bắc là căn cứ cách mạng, thời gian gắn bó lâu dài, có tình cảm tha thiết, sâu nặng giữa nhân dân Việt bắc với cán bộ kháng chiến.
2. Ý nghĩa tu từ của từ láy thiết tha gợi tâm trạng thương nhớ của ngườ ở lại. Các từ láy tha thiết ,  bâng khuâng , bồn chồn gợi tâm trạng tả tâm trạng của người cán bộ: nhớ, buồn vì phải chia tay với Việt Bắc, nơi đã gắn bó suốt “mười lăm năm” với bao “đắng cay ngọt bùi”. Những người cán bộ cũng hồi hộp, không yên trong lòng vì sắp được trở về quê hương sau thời gian dài xa cách.

3. Hình ảnh áo chàm sử dụng biện pháp tu từ hoán dụ để chỉ người Việt Bắc. Hiệu quả nghệ thuật của biện pháp hoán dụ: gợi tâm trạng lưu luyến trong giây phút chia tay giữa nhân dân Việt Bắc với cán bộ kháng chiến.
4. Cách ngắt nhịp của câu thơ Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay lạ ở chỗ từ nghịp bình thường 2/2/2/2, Tố Hữu chuyển sang nhịp 3/3/2. Hiệu quả nghệ thuật của cách ngắt nhịp : gợi tâm trạng bịn rịn, xúc động đến nghẹn ngào không nói nên lời trong giây phút chia tay của người cán bộ kháng chiến.
5. Bài tập ứng dụng:

Súng nổ rung trời giận dữ
Người lên như nước vỡ bờ
Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng loà./.
                                                 (Đất nước – Nguyễn Đình Thi, Ngữ văn 12,
Tập một, NXB Giáo Dục, Việt Nam, 2013, tr.125)
Đọc đoạn thơ trên và thực hiện các yêu cầu sau:

1. Nêu ý chính của đoạn thơ trên ?
2. Tại sao trong đoạn thơ, tác giả sử dụng mỗi câu thơ đều 6 tiếng ?
3. Viết đoạn văn ngắn bày tỏ suy nghĩ về bức tượng đài của đất nước qua đoạn thơ.

 
Trả lời:

1. Ý chính của đoạn thơ trên : Bức tượng đài về đất nước
2. Trong đoạn thơ, tác giả sử dụng mỗi câu thơ đều 6 tiếng với cách ngắt nhịp đều đặn, dồn dập tạo bức tượng đài đất nước cân đối, hài hoà, chắc chắn, bền vững với thời gian.
3. Viết đoạn văn ngắn bày tỏ suy nghĩ về bức tượng đài của đất nước qua đoạn thơ.

Đàm bảo các nội dung :
-Đất nước có lòng căm thù giặc sâu sắc ( câu 1)
-Đất nước có sức mạnh đoàn kết của toàn dân tộc ( câu 2)
-Đất nước đau thương ( câu 3)
-Đất nước đi từ bóng tối ra ánh áng, từ nô lệ đến tự do ( câu 4)
 
4..Bài tập ứng dụng:
Trên Tây Bắc! Ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã anh hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay rạt rào đã chín trái đầu xuân.
Ơi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa
Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường,
Con đã đi nhưng con cần vượt nữa
Cho con về gặp lại mẹ yêu thương.
Đọc đoạn thơ trên và thực hiện các yêu cầu sau:

1. Nêu ý chính của đoạn thơ?
2. Nêu ý nghĩa từ “máu rỏ”, “chín trái đầu xuân ”  trong đoạn thơ.
3. Nêu hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ so sánh ở đoạn thơ thứ 2 ?

Trả lời:

1. Ý chính của đoạn thơ : Về với Tây Bắc là về với kỉ niệm kháng chiến. Đó là niềm khát khao mãnh liệt và niềm hạnh phúc lớn lao khi trở về với nhân dân cùng với những kỉ niệm sâu nặng đầy tình nghĩa trong những năm kháng chiến.
2. Ý nghĩa từ “máu rỏ” : gợi giá trị to lớn của đau thương, mất mát, hi sinh thầm lặng của bao người, “chín trái đầu xuân ” gợi thành quả lao động . Nơi máu rỏ là nơi trái chín, nơi đau thương, hi sinh là nơi sự sống sinh sôi, nảy nở nhờ quá trình lao động bền bỉ, hăng say . Điều đó gợi sức sống bất diệt của vùng đất kháng chiến, của con người Việt Nam.
3. Hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ so sánh ở đoạn thơ thứ 2 : Nhà thơ so sánh kháng chiến như ngọn lửa . Cuộc kháng chiến đã đi qua Mười năm nhưng sức ấm nóng vẫn còn lan toả đến Nghìn năm sau. Kháng chiến trở thành ngọn đuốc soi đường đi cho dân tộc và cho Con- nhà thơ cách mạng.- tìm về lại với Mẹ-Nhân dân.

• HOẠT ĐỘNG BỔ SUNG

1. Bài tập viết đoạn văn: Phân tích ý nghĩa tu từ của từ “về đất” trong bài thơ Tây Tiến

Trả lời
Ý nghĩa tu từ của từ “về đất” trong đoạn thơ : “về đất” là cách nói giảm, diễn tả sự hi sinh của người lính. Tác giả sử dụng cách nói về đất  thay cho từ chết là cách nói giảm nhẹ làm vơi đi sự mất mát đau thương nhưng lại hàm chứa một ý nghĩa lớn lao. Về đất  là về với tổ tiên khi người ta làm tròn trách nhiệm với quê hương, đất nước; về đất còn là sự hoà nhập, là sự hoá thân vào hồn thiêng sông núi để trở thành cái vĩnh viễn bất tử.

2. Bài tập viết đoạn văn:

Thương nhau chia củ sắn lùi
Bát cơm sẻ nửa,chăn sui đắp cùng.
Viết đoạn văn phân tích ý nghĩa nghệ thuật các từ “chia ” “sẻ ” “cùng ”  trong 2 câu thơ trên? Hình ảnh bà mẹ Việt Bắc hiện ra như thế nào?
Trả lời:
Ý nghĩa nghệ thuật các từ “chia ” “sẻ ” “cùng ”  trong đoạn thơ :  Người Việt Bắc luôn chia sẻ khó khăn, thiếu thốn cùng người cách mạng: một củ sắn chia nhau bên bếp lửa đêm đông, một bát cơm sẻ nửa và một chiếc chăn sui đắp chung. Đắng cay cùng hưởng, ngọt bùi cùng chia. Tất cả những khoảnh khắc ấy cứ sáng mãi trong lòng người ra đi, sống trong tâm trí người ở lại, ghi dấu ấn một thời không thể xoá nhoà. Đây là một hình ảnh đậm đà tình giai cấp. Hình ảnh bà mẹ Việt Bắc hiện ra qua hình ảnh hoán dụ nắng cháy lưng, các động từ địu, bẻ. gợi người đọc liên tưởng đến sự tần tảo chắt chiu, cần cù lao động của người mẹ chiến sĩ trong kháng chiến đã đùm bọc, cưu mang cán bộ cách mạng. Đó còn là hình ảnh tiêu biểu cho cái đẹp, ân tình trong cuộc sống kháng chiến không thể phai nhòa trong kí ức của người về xuôi.

3. Bài tập viết văn bản:

Phân tích 10 câu thơ sau trong bài thơ Việt Bắc của Tố Hữu: 
Ta về mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng người
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình.
Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung
                                   
Gợi ý:
Trên cơ sở hiểu biết về Tố Hữu và bài thơ Việt Bắc, học sinh biết phân tích những chi tiết nghệ thuật để làm rõ nỗi nhớ cảnh và người dân Việt Bắc; có thể sắp xếp, trình bày theo nhiều cách khác nhau, nhưng cần nêu được các ý chính sau:
– Nội dung:
+ Cảnh thiên nhiên Việt Bắc trong nỗi nhớ của nhà thơ được tái hiện ở cả bốn mùa với màu sắc và vẻ đẹp khác nhau: mùa đông tươi tắn; mùa xuân trong sáng, tinh khôi và đầy sức sống; mùa hè rực rỡ, sôi động; mùa thu lãng mạn, yên ả, thanh bình.
+ Người Việt Bắc trong nỗi nhớ của nhà thơ hiện lên thật đẹp, cần cù, chăm chỉ và rất đỗi ân tình, luôn là chủ thể của bức tranh thiên nhiên.
+ Cảnh và người hoà quyện, gắn bó nhau. Con người làm cho cảnh trở nên gần gũi, sinh động, có hồn. Nhờ cảnh, vẻ đẹp con người được tôn vinh.
– Nghệ thuật: Hình ảnh đẹp; âm điệu ngọt ngào, tha thiết; cách xưng hô gần gũi, quen thuộc; phép điệp ngữ, liệt kê…
– Đánh giá:
+ Đoạn thơ thể hiện nỗi nhớ sâu nặng về thiên nhiên và con người Việt Bắc trong cuộc kháng chiến gian khổ mà hào hùng của dân tộc.
+ Là đoạn thơ hay nhất trong bài Việt Bắc, thể hiện rõ nét phong cách nghệ thuật thơ Tố Hữu.
(Tài liệu sưu tầm )
Xem thêm :
Trọn bộ giáo án Ngữ văn soạn theo hướng đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới kiểm tra đánh giá
Giáo án ngữ văn 10 
Giáo án ngữ văn 11
Giáo án ngữ văn 12
Xem thêm tuyển tập đề thi và những bài văn hay về  Việt Bắc, Tây Tiến, Đất nước Đất nước Nguyễn Khoa Điềm