Sáng kiến kinh nghiệm: Hướng tiếp nhận truyện ngắn “ Một người Hà Nội”

Sáng kiến kinh nghiệm: Hướng dẫn học sinh tiếp nhận truyện ngắn “ Một người Hà Nội” theo hướng tiếp cận nghệ thuật về con người của Nguyễn Khải

ĐẶT VẤN ĐỀ

1. LÝ DO VIẾT SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:

    1.Nguyễn Khải là một trong số ít nhà văn có vị trí nổi bật trong dòng văn học giai đoạn 1945 – 1975. Cùng với nhiều cây bút nổi tiếng thời ấy như Nguyễn Minh Châu, Ma Văn Kháng, Tô Hoài….Nguyễn Khải đã góp sức làm nên sức sống mãnh liệt của một thời kì văn học.
Từ 1986 trở lại đây, Nguyễn Khải liên tục cho ra mắt bạn đọc các tập truyện ngắn “ Một người Hà Nội”( 1990), “ Một thời gió bụi” ( 1993), “ Sư già chùa Thắm và ông đại tá về hưu”( 1993), “ Hà Nội trong mắt tôi” (1995). Với mảng truyện ngắn này, người đọc nhận ra một phong cách Nguyễn Khải vốn đã định hình và ổn định, nay càng được khắc đậm. Đồng thời trong mỗi tác phẩm dường như có một Nguyễn Khải luôn tìm tòi và tự đổi mới. Mỗi truyện ngắn của ông góp một tiếng nói, một cách lý giải những mối quan hệ phức tạp, nhằm làm sáng tỏ thế giới tinh thần con người. Trở về cuộc sống đời thường, Nguyễn Khải chú ý khai phá, phản ánh con người trên nhiều phương diện, trên nhiều mối quan hệ.
2.Con người là điểm xuất phát cũng là điểm cuối cùng của văn học. Lịch sử văn học là lịch sử khám phá tâm hồn con người,sự khám phá ấy là vô cùng, vô tận, không có trang cuối bởi con người và thế giới bên trong của con người tiềm ẩn bao bí mật để thâm nhập, tìm hiểu và khám phá. Chỉ có cái nhìn đặc sắc, đầy xác thực về con người, nhà văn mới có được kiến giải có nghĩa về cuộc sống và chính bản thân con người. Để làm được điều này nhà văn phải có sự vận động trong ý thức nghệ thuật, đặc biệt là trong quan niệm nghệ thuật. Chính vì vậy, tiếp cận sáng tác của Nguyễn Khải thời kì sau 1960, đặc biệt từ sau 1986 trở lại đây, tôi cho rằng tiếp cận từ góc độ quan niệm nghệ thuật về con người là một hướng đi tích cực, khoa học và phù hợp,là những tiếng nói tin cậy, đã giúp cho người đọc nhìn thẳng vào cuộc sống và bản thân mình.
3. Môn Ngữ văn ở trường phổ thông nói chung và trường THPT  nói riêng có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục này. Vâng!  Chúng ta đã biết ‘ Văn học là nhân học” Con người là điểm xuất phát cũng là điểm cuối cùng của văn học. Lịch sử văn học là lịch sử khám phá tâm hồn con người,sự khám phá ấy là vô cùng, vô tận, không có trang cuối bởi con người và thế giới bên trong của con người tiềm ẩn bao bí mật để thâm nhập, tìm hiểu và khám phá. Chỉ có cái nhìn đặc sắc, đầy xác thực về con người, nhà văn mới có được kiến giải có nghĩa về cuộc sống và chính bản thân con người. Với đặc trưng của môn học về khoa học xã hội và nhân văn, bên cạnh nhiệm vụ hình thành và phát triển ở học sinh năng lực sử dụng tiếng Việt, năng lực tiếp nhận văn bản văn học và các loại văn bản khác,môn ngữ văn học giúp học sinh có những hiểu biết về xã hội, văn hóa,văn học, lịch sử,đời sống nội tâm của con người.Với tính chất giáo dục thẩm mĩ, môn Ngữ văn giúp học sinh bồi dưỡng năng lực tư duy, làm giàu cảm xúc thẩm mĩ và định hướng thị hiếu để hoàn thiện nhân cách. Và vậy Ngữ văn là môn học có khả năng đặc biệt trong việc giáo dục các kĩ năng sống cho học sinh. Đọc văn để hiểu người. Giảng văn để dạy làm người…Làm thế nào để chúng ta – vừa là người đọc, vừa là người giảng văn để tạo ra và truyền được cái cảm hứng “ Uống xong lại khát” ấy.
Trong chương trình thay sách giáo khoa Ngữ Văn lớp 12THPT mới (Từ 2007), Một người Hà Nội của Nguyễn Khải được đưa vào giảng dạy với thời lượng 2 tiết ( tiết 89, 90) . Có thể thấy, tác phẩm đã truyền tải được một vấn đề mang ý nghĩa nhân sinh tích cực: là những tiếng nói tin cậy, đã giúp cho người đọc nhìn thẳng vào cuộc sống và bản thân mình.Từ đó giúp học sinh hình thành quan niệm sống một cách tích cực và lành mạnh, giúp cho người giáo viên có một cẩm nang dạy Văn theo hướng “ tiếp cận quan niệm nghệ thuật về con người”
Đó cũng là những lí do khiến tôi chọn đề tài “Hướng dẫn học sinh tiếp nhận truyện ngắn “ Một người Hà Nội” theo hướng tiếp cận nghệ thuật về con người của Nguyễn Khải” để nghiên cứu, áp dụng vào thực tế giảng dạy chương trình Ngữ Văn 12 ở trường THPT Lam Kinh  năm học  2011 – 2012; 2012- 2013; 2013 – 2014.
 

1. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài:
2. Mục đích nghiên cứu:

– Nhằm giúp cho giáo viên dạy văn, nhất là giáo viên đang trực tiếp giảng dạy ở lớp 12- trung học phổ thông có thêm nguồn tư liệu về Nguyễn Khải và truyện ngắn Một người Hà Nội. Hy vọng đây sẽ là những kiến thức cần thiết góp phần làm phong phú thêm bài giảng của các thầy cô.
– Đối với người học: Đây là một trong những phương pháp  quan trọng,  giúp các em thấy được cái hay, cái đẹp một tác phẩm văn học tiêu biểu  ở một ngòi bút tài năng trong thời kì đổi mới . Nhằm góp phần làm tăng sức hấp dẫn của bài học đối với học sinh, trong thời điểm mà hứng thú học văn của các em còn nhiều điều đáng phải suy tư, trăn trở.

2. Nhiệm vụ nghiên cứu.

– Tìm hiểu phân tích những phương diện nghệ thuật về con người của Nguyễn Khải trong “ Một người Hà Nội”.
– Dựa trên tâm lý tiếp nhận của học sinh THPT.
 III. Phương pháp nghiên cứu:
1.Phương pháp nghiên cứu:
– Phương pháp phân tích cảm thụ.
– Phương pháp so sánh.
– Phương pháp tổng hợp

2. Cách tiến hành
3. Về lí thuyết:

– Tìm hiểu các tài liệu viết về văn học Việt Nam thời kì đổi mới (Từ 1980) .
–  Các bài nghiên cứu, lí luận phê bình về nhà văn Nguyễn Khải, tác phẩm Một người Hà Nội.
–  Các tài liệu nghiên cứu về  tác phẩm Một người Hà Nội của nhà văn. Các mẫu thiết kế bài dạy về tác phẩm Một người Hà Nội.

1. Về thực tiễn:

– Dự giờ dạy bài Một người Hà Nội của đồng nghiệp.
–  Thực nghiệm triển khai đề tài trong giờ dạy bài Một người Hà Nội.
– Chọn hai lớp nâng cao có trình độ ngang nhau, một lớp chú ý hướng dẫn học sinh tiếp nhận  truyện ngắn “ Một người Hà Nội” theo hướng tiếp cận quan niệm nghệ thuật con người của Nguyễn Khải trong hai giờ học; còn một lớp không chú ý khắc sâu các phương diện này.
 
Những luận điểm cần bảo vệ:
* Lý do chọn đề tài
* Giải quyết vấn đề:
-Cơ sở lí luận
– Quan niệm nghệ thuật về con người của Nguyễn Khải trong truyện ngắn thời kì đổi mới.
– Một người Hà Nội – Hành trình nhận thức, khám phá con người dưới góc độ văn hóa, nhân văn.
.       – Một số biện pháp hướng dẫn học sinh hoạt động,chiếm lĩnh tác phẩm “Một người Hà Nội” theo hướng tiếp cận quan niệm nghệ thuật về con người.
– Đề xuất giáo án thực nghiệm.  
* Kết quả thực nghiệm.
* Kết luận
Những đóng góp về lý luận và thực tiễn của đề tài.
Đối với giáo viên:
– Đề tài sẽ giúp cho giáo viên khi giảng dạy tác phẩm  Một người Hà Nội sẽ có một trong những hướng khai thác hợp lí,  làm nổi bật tài năng nghệ thuật của tác giả và ý nghĩa sâu sắc của truyện ngắn. Đồng thời làm cho giờ học sinh động, dễ đi vào tâm trí,  và tình cảm của học sinh.
– Qua bài dạy, phần nào giáo viên sẽ nắm được năng lực tiếp nhận và khám phá tác phẩm của học sinh.
Đối với học sinh:
Đề tài này giúp các em:                                                                                – Nâng cao khả năng tiếp nhận và cảm thụ truyện ngắn đặc sắc, tiêu biểu cho phong cách của Nguyễn Khải: mang tính triết lý và có sức khái quát cao về ý nghĩa xã hội.
– Tiếp cận Một người Hà Nội, tìm hiểu quan niệm nghệ thuật về con người của Nguyễn Khải sẽ giúp học sinh khám phá, nhận thức vẻ đẹp của con người Tràng An xưa và nay.

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

 THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ:
Tuy nhiên việc dạy học tác phẩm Một người Hà nội trong nhà trường là một vấn đề không hề đơn giản, bởi nhiều lẽ:
– Tác phẩm càng hay, thì càng giàu ý nghĩa; và con đường đi tìm hiểu và khám phá nó càng không dễ dàng.
– Bên cạnh đó, truyện ngắn này mới đưa vào giảng dạy trong nhà trường,  nên tài liệu nghiên cứu còn ít và hiếm.
–  Nét đặc sắc trong văn phong của Nguyễn Khải là sự đa dạng, góc cạnh, sắc sảo trong hình ảnh cuộc sống, sự nhẫn nhịn khôn ngoan tỉnh táo, rất hiểu người, hiểu đời mà đầy ân tình, nhân hậu. Nguyễn Khải không chú ý nhiều đến cốt truyện, tình huống mà coi trọng việc khắc họa tính cách nhân vật bằng một giọng văn đậm đà chất thế sự, hài hòa nhũng dòng chiêm nghiệm, triết lí sâu sắc về con người và cuộc sống.
– Do giới hạn thời gian và dung lượng SGK nên tác phẩm đã được lược bớt đoạn 2, tập trung vào học phần văn bản đoạn 1,3, 4,5, 6,7. Đây là một truyện ngắn không có cốt truyện. Nhà văn sử dụng nhân vật “tôi” kể lại cuộc đời và những lần gặp gỡ, trò chuyện, suy nghĩ về một người cô họ – một người Hà Nội chính gốc. Qua đó nhà văn phát hiện vẻ đẹp trong chiều sâu nhân cách của con người thủ đô nói riêng, người Việt Nam nói chung qua bao biến động thăng trầm của đất nước. Tác phẩm mang đậm đặc điểm văn phong của Nguyễn Khải.. Phần văn bản được lựa chọn đã tập trung thể hiện chủ đề tác phẩm. Tuy để hiểu sâu sắc phẩm chất, tính cách của cô Hiền, không thể không quan tâm đến phần tóm tắt những đoạn văn bản đã được lược gọn. Như đã nêu ở trên về ý nghĩa bao trùm của tác phẩm “ Một người Hà Nội” và văn phong Nguyễn Khải – hiện thực chân xác, tỉnh táo, triết luận tự nhiên, gợi nhiều suy ngẫm bổ ích –  Do vậy, trước khi hướng dẫn học sinh phân tích tính cách, phẩm chất của nhân vật cô Hiền , người giáo viên cần hướng dẫn  cho học sinh đọc chậm, rất chậm. Hãy vừa đọc vừa dựng lại sự việc, chi tiết, chân dung nhân vật. Cách tốt nhất là hóa thân vào nhân vật “ tôi” ( vừa là người kể chuyện, vừa là tác giả) để từng đoạn. từng đoạn ghé thăm Hà Nội, trò chuyện, quan sát và suy ngẫm về nhân vật chính – cô  Hiền  là những đặc điểm riêng cần chú ý khi tiếp cận tác phẩm.
Vì vậy, khi dạy Một người Hà nội không ít giáo viên rất lúng túng, đó là thực tế không chỉ với những giáo viên trẻ mới ra trường, mà với cả những giáo viên lâu năm – dù có kinh nghiệm. Bởi với họ, Nguyễn Khải  vẫn là mới mẻ khi những năm tháng ngồi trên giảng đường đại học, nhà văn này vẫn chưa được có một vị trí xứng đáng như hiện nay.
 GIẢI PHÁP:
1. Nắm vững quan niệm nghệ thuật về con người:( Đối với giáo viên)
  Con người và cuộc sống của con người là đối tượng nghiên cứu, khám phá của nhiều môn khoa học nghệ thuật. Nhưng trong lĩnh vực văn học con người được nhìn nhận, phân tích, mổ xẻ bằng con đường riêng. M Gorki từng nói “ Văn học là nhân học” nghĩa là văn học là hình thái nghệ thuật lấy con người làm tâm điểm chính, làm đối tượng phản ánh, nghiên cứu con người là điểm xuất phát và cũng là đích cuối cùng của văn học.
Bằng ngôn ngữ, văn học mô tả một cách linh diệu nhất những biến thái tinh vi trong đời sống tâm hồn, tình cảm của con người “ Trong chủ nghĩa hiện thực đầy đủ, phải tìm thấy con người trong con người…miêu tả tất cả trong chiều sâu tâm hồn con người” ( Đôxtôixki). Khám phá chiều sâu tâm hồn con người là thách thức đầy gian lao với người cầm bút.
Tâm điểm của văn học là con người “ văn học và đời sống là hai vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người . Lịch sử văn học là lịch sử khám phá tâm hồn con người và sự khám phá ấy là vô cùng, vô tận. Ở mỗi tác giả khi viết về con người có những cách tiếp cận, khám phá và kiến giải khác nhau. Theo Trần Đình Sử, quan niệm nghệ thuật con người thực  chất là vấn đề “ thể hiện tính năng động của nghệ thuật trong việc phản ánh hiện thực”. Quan niệm nghệ về con người là cốt lõi tư tưởng của một nhà văn, “là thước đo sự tiến bộ nghệ thuật từ xưa đến nay”. Văn học càng đi sâu vào con người thì càng thể hiện  được tầm nhân văn cao cả. Quan niệm nghệ thuật về con người sẽ chi phối  tới phương thức trình bày nghệ thuật của tác giả trong tác phẩm. Vì vậy nếu bỏ qua hoặc xem nhẹ quan niệm nghệ thuật về con người  sẽ dẫn đến giản đơn, phiến diện một chiều, xem nhẹ vai trò sáng tạo của nhà văn.
Nói tới quan niệm nghệ thuật về con người là nói tới cách hiểu cắt nghĩa về con người của nhà văn. Quan niệm nghệ thuật này  thể hiện trí tuệ, tầm nhìn, khả năng nhanh nhạy, cảm nhận của nhà văn về thế giới con người.
Từ điển thuật ngữ văn học quan niệm: quan niệm nghệ thuật về con người chẳng những cung cấp một điểm xuất phát để tìm hiểu nội dung của tác phẩm văn học cụ thể, mà còn cung cấp một cơ sở để nghiên cứu sự phát triển tiến bộ của một tác giả, một sự tiến hóa văn học. Với một nhà văn có quá trình sáng tác trãi qua nhiều giai đoạn thì quan niệm nghệ thuật về con người cũng thường có sự vận động, biến đổi. Nguyễn khải không là ngoại lệ.
II.2. Nắm vững quan niệm nghệ thuật về con người của Nguyễn Khải trong thời kì đổi mới: 🙁 Đối với giáo viên)
   Ngay những ngày đầu sáng tác, Nguyễn Khải đã nêu cao quan niệm về văn chưng: “ Tôi quan niệm nghệ thuật đơn giản  như : là khoa học thể hiện lòng người…sự thật chỉ có thể viết về những tấm lòng, những tâm trạng của các giai cấp trong xã hội với mọi phức tạp tinh vi ngoắt ngéo có thực của nó, như thế là chân thật theo quan niệm của tôi”. Con người đã đem đến cho Nguyễn Khải cảm hứng sáng tác và ông đã có được năng lực phân tích tâm lý con người khá sắc sảo.
Trong thời kì đổi mới, Nguyến Khải quan niệm con người gắn với những vấn đề chính trị lớn lao của đất nước. Ông nhìn con người trên bình diện giai cấp, xã hội, cuộc sống tập thể. Bên cạnh đó, nhà văn cũng thể hiện quan tâm đến số phận những con người bé nhỏ để khẳng định rằng môi trường sống tốt đẹp , giàu tình người sẽ cải hóa tâm hồn con người.
Khi nền văn học chuyển mình, nằm trong xu thế chung, Nguyễn Khải cũng có sự thay đổi “ Trước 1978 tôi sáng tác theo một cách, sau 1978 tôi sáng tác theo một cách khác”. Trong cái nhìn con người hôm nay nhà văn quan tâm đến nhân cách con người cá nhân, con người trong đời sống toàn vẹn của nó. Đó là con người được đặt trong cuộc sống riêng tư, gia đình, gia tộc, con người đối với giá trị vật chất và tinh thần. Thể hiện các nhìn nhiều chiều trong mối quan hệ nhiều mặt của đời sống – một cái nhìn toàn vẹn.
Trong lời đề từ “ Gặp gỡ cuối năm”, Nguyễn Khải đã bộc bạch “ Tôi thích cái hôm nay ngổn ngang  bề bộn, bóng tối và ánh sáng, màu đỏ với màu đen, đầy rẫy những biến động bất ngờ mới thật là mảnh đất phì nhiêu cho các cây bút thả sức khai vỡ”. Chính quan niệm về hiện thực không xuôi chiều này mà truyện ngắn của Nguyễn Khải từ sau đổi mới tư duy nghệ thuật là sự đổi mới quan niệm. Từ cái nhìn hiện thực nhiều chiều, linh hoạt, con  người trong văn Nguyễn Khải cũng được nhìn nhận, thể hiện trên nhiều mặt, nhiều mối quan hệ. Đó là con người của đời sống riêng tư, của xã hội, thời thế, con người trong niềm tin, sự lựa chọn, con người được định vị với  những giá trị có tính chất căn bane, bền vững, phổ quát chứ không chỉ tiên tiến hay lạc hậu, đề cao hay phê phán theo giá trị cách mạng mà còn được soi chiếu trong những giá trị tinh thần, văn hóa.
Với Nguyễn Khải việc khám phá, tìm hiểu con người luôn là “ sự nhận thức lại, kiến giải lại, đánh giá lại” ( M. Ba khtin). Ông quan tâm tới con người gắn với sự lựa chọn. Cô Hiền ( Một người Hà Nội ) là con  người như thế.
Tiếp cận “ Một người Hà Nội”, tìm hiểu quan niệm nghệ thuật về con người của Nguyễn Khải thực chất là tôi tìm hiểu hành trình khám phá nhận thức về người Hà Nội của nhà văn.
3. Thông qua giờ đọc văn giáo viên giúp học sinh nhận ra Một người Hà Nội – Hàng trình nhận thức, khám phá con người dưới góc độ văn hóa, nhân văn.
Sau những năm 80, Hà Nội là một đề tài nổi cộm trong truyện ngắn của Nguyễn Khải. “ Một người Hà Nội”  là một tác phẩm có sức khái quát lớn, độ nén cao, chỉ trong 18 trang truyện, thông qua  nhân vật cô Hiền mà Nguyễn Khải đã trình bày được bao vấn đề về con người văn hóa, con người với khả năng nhận thức những giá trị bền vững – Hành trình tìm kiếm, khám phá giá trị con người của nhân vật tôi.
3.1. Con người văn hóa.
Khám phá con người  trên phương diện văn hóa là đi sâu tìm hiểu “phẩm chất xã hội” của con  người. Trong truyện ngắn “ Một người Hà Nội”, thông qua nhân vật cô Hiền, Nguyễn Khải đi phân tích, mổ xẻ và đánh giá giá trị văn hóa tinh thần của người Hà Nội. Nhà văn đi sâu phát hiện, tìm hiểu bản chất văn hóa rồi từ đó chiêm nghiệm, triết lý về vẻ đẹp văn hóa của con người.
3.1.1.  Con người với những giá trị đạo đức.
  Giá trị của con người được đo bằng chính giá trị  nhân cách của nó. Một cá nhân như một ý thức độc lập, một “ nhân vị” không thể không chứng tỏ giá trị đạo đức của mình, để định vị, khẳng định mình trước mọi người, trước xã hội, trước thời thế.
Cô Hiền trong “ Một người Hà Nội” là đại diện tiêu biểu cho cốt cách Hà Thành. Ở cô, những giá trị đạo đức luôn được coi trọng và đặt lên hàng đầu. Trong tất cả mọi việc, mọi tình huống, cô luôn lấy đọa đức nhân cách để ứng xử và hành động. Cô chăm sóc gia đình bằng nề nếp, gia phong, uốn nắn rèn rũa con cái ngay từ những buổi ban đầu, dạy chúng  những điều nhỏ nhất.Khi các con còn nhỏ, ngồi vào bàn ăn, cô thường chú ý sữa  chữa cách ngồi, cách cầm bát, cầm đũa, cách múc canh, cả cách nói chuyện trong bữa ăn… Cô răn dạy con cháu phải thwo chuẩn mực đạo đức “Chúng mày là người Hà Nội thì cách đi đứng nói năng phải có chuẩn, không được sống tùy tiện buông tuồng”.Cái “ chuẩn” này chính là văn hóa, là tư cách con người, đặc biệt là người Hà Thành. Ý thức là người Hà Nội phải luôn thường trực, bởi nó là điểm tựa cho mỗi người hoàn thiện và phát triển  nhân cách. Và để đạt đến “ chuẩn mực”, thì điều cốt yếu là con người phải có lòng “ tự trọng”, phải biết xấu hổ, “ tau chỉ dạy chúng nó biết tự trọng, biết xấu hổ còn sau này muốn ra sao là tùy”. Dạy con cháu có lòng tự trọng, biết xấu hổ là dạy nhân cách làm người, dạy văn hóa lối sống, ứng xử để tồn tại. Có lẽ vì vậy những “sản phẩm” mà cô Hiền cho ra đời đều là những  “ sản phẩm” tử tế. Chàng trai trẻ Dũng – con cô Hiền là một minh chứng, Dũng là đại diện cho Hà Nội trẻ, Hà Nội của vẻ đẹp nhân bản: yêu thương, n hân ái, anh dũng…
Tự trọng trở thành nguyên tắc sống của cô Hiền. Theo cô, lòng tự trọng quyết định nhân cách của con  người. Vòa  những  năm 1965, trong không khí cả nước hối hả lên đường Nam tiến, cô Hiền tiễn hai con lên đường nhập ngũ. Cũng đau đớn, buồn bã, dằn vặt như bao bà mẹ khác, nhưng cô vẫn can đảm khẳng định: “ Tau đau đớn mà bằng vì tau không muốn sống bảm vào sự hy sinh của bạn. Nó dám đi là cũng là biết tự trọng”. Lần tiễn con này, cô để cho con đi vì yêu con, hiểu con và vì lòng tự trọng. Đến đứa con thứ hai lên đường cũng vậy “ tau không khuyến khích cũng không ngăn cản, ngăn cản tức là bảo nó tìm đường sống để nó phải chết, cũng là một cách để giết nó…Tau cũng muốn được sống bình đẳng với các bà mẹ khác, hoặc sống cả, hoặc chết cả vui lẻ có hay hớm gì”. Như vậy, cả hai lần cô Hiền tiễn con đi, hai lần cô đều đau đớn, buồn bã, nhwung cô đã biết vượt lên nỗi đau, bằng trái tim của một người mẹ yêu con, hiểu con, trái tim của một thành viên yêu nước và bằng nhân cách tự trọng. Tại sao cô muốn được sống bình đẳng như bao người mẹ Việt Nam khác thời bấy giwof? Vì cô biết xấu hổ. Tại sao cô để cho hai con đi? Vì cô không muốn các con mình sống bám vào sự hy sinh của người khác là sự ích kỷ, là con người không có tư cách. Đã là con người phải ý thức được mình, ý thức được lòng tự trọng, lấy lòng tự trọng, lấy lòng tự trọng để soi sáng cho mọi hành động, suy nghĩ. Bằng lòng tự trọng, biết xấu hổ cô Hiền đã vượt lên trên lợi ích cá  nhân, vì lợi ích cộng đồng, yêu đất nước với tấm lòng của một người mẹ biết hy sinh.
Như vậy, là một con người, trước hết phải có nhân cách cao đẹp. Hãy sống biết tự trọng, biết xấu hổ và xem nó như một tiềm lực tinh thần to lớn.
3.1.2. Con người tri thức, nhanh nhẹn và thức thời.    
Thời son trẻ giữa đất Hà Thành, cô Hiền nổi tiếng được mọi người biết đến không phải vì bố mẹ giàu sang mà vì cô là một người con gái “ vừa đẹp vừa thông minh, biết cách tự khoe mình bằng những mẩu chuyện rất duyên dáng”. Kết giao với những người bạn văn chưng, cô luôn được tin, được khen ngợi và đánh giá cao. Cô Hiền được mọi người tin tưởng nhờ cậy thẩm định các tác phẩm văn chứng chứng tỏ mầm văn chương, chất tài hoa ở cô được mọi người biết đến và khẳng định ngay từ khi cô còn rất trẻ.
Hà Nội  những ngày đầu giải phóng có  hiều thay đổi lớn,  nhất là trong lối sống. Cô Hiền luôn nhanh nhạy tìm phương châm thích ứng chế độ mới. Trong quan hệ với chính trị và kinh tế, cô tỏa ra là người sắc sảo, quyết đoán. Lối tư duy nhanh nhạy cộng với sự trãi nghiệm đã đem lại cho cô tri thức về văn hóa, lối sống, sự am hiểu chế độ. Tại sao cô giữ nếp sống phong lưu, lịch thiệp trong suốt cuộc kháng chiến và  ngay cả chế độ mới mà không bị đưa đi học tập, cải tạo? Vì ở cô có sự hiểu biết và nắm thời cuộc sâu sắc. Cô hiểu được bản chất của chế độ mới, bản chất của giai cấp tư sản.
Có nếp sống tư sản, có gương mặt tư sản nhưng cô không bác lột ai, không làm chủ ai. Cô sống bằng sức lao động của mình. Chọn nghề bán hoa, không cho chồng mở xưởng in để kinh doanh, bán ngôi nhà ở hàng Bún… Tri thức, sự hiểu biết và khôn ngoan đã giúp cô nhay nhạy bắt kịp với thời cuộc và giữ vững nếp  nhà mình. Ví  như chuyện cô chọn  nghề bán hoa giấy là sự nhay nhạy khá sắc sảo của  cô. Vì chế độ mơi không thích cá nhân làm giàu, chỉ cần họ đủ ăn. Chọn  nghề bán hoa giấy là một sự lựa chọn đúng đắn, hợp thời. Bởi cái nghề đó không làm giàu được, nhưng lại đủ ăn và  nhàn hạ. Sống trong chế độ mới cô chỉ cần đủ ăn để duy trì cuộc sống gia đình, giàu sẽ không hợp thời, sẽ là một mình đi ngược thời cuộc. Như vậy là một con người, không chỉ sống cho riêng mình mà còn phải sống với thời cuộc, cùng thời cuộc tồn tại và phát triển.
Những năm cả nước lên đường Nam tiến, trong không khí vận động hối hả của thời đại, cô Hiền cho hai con đi bộ đội. Cho con đi vì cô là một người mẹ rất hiểu con, yêu con, luôn đặt  nhân cách, tự trọng lên đầu để phán xét quyết định mọi việc. Và còn bởi cô “ muốn sống bình đẳng với các bà mẹ khác”, muốn được là con người của thời cuộc, là một thành viên yêu nước khi đất nước có chiến tranh. Hòa với thời cuộc để hoặc sống cả hoặc chết cả, vui lẻ thì có hay hớm gì. Như vậy, ý thức cộng đồng, hòa nhập cùng cộng đồng đã vượt lên lợi ích cá nhân. Trái tim của người mẹ đã gắng gượng, cầm lòng vì đất nước.
Bản lĩnh tự tin giúp cô quán xuyến và quyết đoán mọi việc, đã tính là làm, đã làm không để ý đến những lời đàm tiếu của thiên hạ. Một con người biết nói, biết làm, biết tính toán quyết đoán trong tất cả mọi việc. Mọi sự đều được cô giải giải quyết nhẹ nhàng, êm thấm theo một cahs riêng và luôn luôn đúng. Cô đã từng tuyên bố với nhân vật tôi “ Một đời tao chưa từng bị ai cám dỗ kể cả chế độ”. Do đâu mà cô có được bản lĩnh vững vàng như vậy? Do đâu mà cô luôn biết người, biết ta? Từ thời còn rất trẻ, cô đã biết tính toán cho buywowcs đường đời của mình “ Nếu cô cũng sính làm thơ, làm văn như người của thời bấy giờ cũng có thể là một bà Lưu Thị Hạnh”. Ngay từ thời ấy, cô đã là người rất thực tế, thức thời, không chạy theo thời thế. Đến cả chuyện lấy chồng, chọn bạn trăm năm cũng được cô tính toán rất kỹ. Bởi cô nghĩ “ đùa vui một thời thế là đủ”
Nhận thức, trình bày về nhân vật cô Hiền, Nguyễn Khải đã đi cắt nghĩa con người thời cuộc. Trong mọi lúc, mọi nơi con người luôn luôn phải thức thwoif, biết mình, biết ta. Lấy cái “ bất biến ứng với cái vạn biến” sao cho phù hợp để con người vẫn là mình, riêng mình vẫn là người của xã hội, của “ hôm nay”. Muốn vậy đòi hỏi ở con người phải có tri thức, sự hiểu biết, phải biết lựa thời, lựa mình. Nhất là trong đời sống hàng ngày phải đối mặt với nhiều mối quan hệ, nhiều vấn đề phức tạp rất cần ở mỗi con người có khả năng nhạy bén để xử lý ứng biến trước mọi tình huống. Con người của hôm nay trước hết phải là con người hợp thời.
3.1.3. Con người và văn hóa ứng xử.
Do nhân vật tôi trong truyện đóng vai trò là người kể chuyện, dẫn dắt câu chuyện nên cô Hiền được khắc họa trong suốt chiều dài vận động của lịch sử. Từ  những năm ba mươi cô Hiền là một cô gái tân thời như thế nào, đến thời điểm hai cuộc kháng chiến thái độ, cách sống , nhân cách ra sao? Miêu tả, phản ánh ánh con người trong cuộc vận động biến thiên của lịch sử Nguyễn Khải nhằm đặt  nhân cách của mình vào những tình huống lựa chọn. Để qua một lần thử thách, sau một lần lựa chọn, nhân cách giá trị tinh thần, văn hóa ứng xử của  nhân vật được rõ và đậm nét hơn.
Ở cô Hiền nét văn hóa thể hiện trong cahs sinh hoạt hàng ngày, ở cách ăn, cách ở, cách mặc…tất cả được cô cho vào khuôn khổ nhất định. Và theo cô quy tắc ấy là văn hóa, thể hiện sự “chuẩn mực” của con người Hà Nội. Nếp sinh hoạt văn hóa đã trở thành một thói quen, một nhu cầu không thể thiếu. Trong suốt thời kì lịch sử dân tộc có  hiều biến động, gia đình cô vẫn giữ thói quen tổ chức gặp mặt bạn bè mỗi thánh một lần. Trong những bữa ăn ấy, nhân vật tôi để ý và thấy cô Hiền và những nhân vật thành danh của đất kinh kì ăn vận như  những “ diễn viên sân khấu, lược giắt trâm cài hoa hột lấp lánh rồi một loạt bà tóc bạc hoặc nửa xanh, nửa bạc, áo nhung dạ đeo ngọc, đeo dây đi lại uyển chuyển” . Ngày thường các bà có thể mặc áo bông ngắn, quần thâm, đi dép, đi guốc… là các cô Lọ Lem. Ngày thường, khi tiếp xúc với họ, nhân vật tôi có thể xưng hô, ăn nói bỗ bã, buông tuồng. Bởi tất cả đều là người bình dân. Còn lúc này trong những bữa ăn với không khí lịch sử sang trọng các bà đều là những người quý phái. Sự quý phái đã gây cho nhân vật tôi thái độ lúng túng khi tiếp xúc, cư xử bởi anh hiểu anh đang đứng trước một giai tầng thượng lưu, gia tầng làm chuẩn cho mọi giá trị.
Trong quan hệ gia đình, cô Hiền là một người phụ nữ đảm đang, tháo vát luôn cố gắng gìn giữ nếp nhà thật vững vàng. Cô muốn có một nếp nhà trên dưới trật tự, các con và bản thân cô là người Hà Nội phải văn hóa từ trong cách ăn trở đi.
Cách cô Hiền cư xử với người chị Vú và gia đình chị cũng là một cách cư xử rất văn hóa: côc xem chị như người thân, đối đãi tử tế, có tình, có nghĩa. Ở với cô từ năm 19 đến 45 tưởi chị Vú đã nhận xét “ nếu họ không tử tế thì tôi đã xéo từ lâu rồi, không khiến anh phải xui” – chị Vú trả lời với cán bộ cánh mạng. Khi chị Vú mất, cô vẫn giữ mối quan hệ đi lại tình nghĩa với anh chồng. Hàng năm anh ta vẫn đem gạo, đậu xanh…đi lên tết và biếu gia đình cô.
Cả cuộc đời mình cô Hiền luôn chăm chăm chăm giữ gìn nếp gia phong, bản thân cô luôn là chuẩn mực của nề nếp , truyền thống. Đối với cô văn hoaas truyền thống đã trở thành dòng ý thức xuyên suốt, nó chi phối mọi hành động, suy nghĩ, việc làm của cô. Cô muốn giữ lại văn hóa Hà Nội, giữu lại những phong vị, vẻ đẹp của Hà Nội qua nếp sinh hoạt hàng ngày từ ăn, ở, mặc rồi cahs uốn nắn, dạy dỗ con cháu. Mấy chục năm vẫn giữu nếp tổ chức bữa ăn bạn bè… để văn hóa Hà Thành được duy trì và tỏa sáng trong hoàn cahr thực tại.
Duy trì nếp văn hóa là sự kế tục nối tiếp truyền thống lâu đời của gia đình. Từ thời bà Tú Dâu – mẹ già tôi, đã là những người phụ nữ đảm đang và thành danh nổi tiếng đất kinh kỳ. Đến cô Hiền, ý thức về văn hóa Hà Thành, về nếp gia phong vẫn được giữu gìn. Có thể nói rằng, cô Hiền là một người con, cháu, một thế hệ Hà Nội đã đảm nhiệm được tinh thần trách nhiệm kế thừa và phát huy truyền thống của cha ông. Là người bắc nhịp cầu văn hóa từ quá khứ đến hiện tại và hướng tới tương lai.
Nhiều năm trôi qua, cô Hiền trong cuộc sống hôm nay là đã một bà cụ ngoài bảy mươi. Cô đã yếu nhiều, đã già hẳn nhưng “ cô vẫn là người của hôm nay, thuần túy Hà Nội không pha trộn”. Cách bài trí ngôi nhà của cô đặc biệt là nơi tiếp khách mấy chục năm vẫn không hề thay đổi ” Một bộ sa lông gụ cái khánh. cái sập gụ chân quỳ chạm rất đẹp nhưng không khẩm, cái tủ chùa một cánh bên trong bày một cái lọ men Thúy hồng, một cái lư hương đời Hán, một cái liễn hấp sâm Giang Tây và mấy thứ bình lọ màu men thì thường có dáng lạ chả rõ từ đời nào”
Hướng văn hóa đến thế hệ mai sau, cô luôn tin rằng mỗi thế hệ đềucó một thời vàng son của nó. Nhìn thấy cây si trước đền Ngọc Sơn bị đổ sau cơn bão cô lập tức nghĩ ngay đến sự khác thường, sự biến đổi, di dời, ra đi của một thời. Lúc thấy cây si dựng lên sống dậy cô đã tâm niệm một điều “ thiên địa tuần hoàn cái vào ra của tạo vật là không thể lường trước được”.Trong cái mà Nguyễn Khải gọi là sự tính toán khôn ngoan mà cô Hiền vừa nâng lên một tầng nữa thì điều mấu chốt là niềm tin, niềm tin vào tương lai, vào thế hệ sẽ nối tiếp coo. Đó là niềm tin vào sức mạnh văn hóa, vào ý thức kế tiếp của moiuj thế hệ, mọi người mà thời nào cũng có. Cô muốn từ niềm tin vào những giá trị truyền thống thắp sáng vào tương lai cho thế hệ nối tiếp nhau hướng về văn hóa cội nguồn. Bởi con người ngoài sự thông minh, thức thời, nhân cách cao đẹp… cũng rất cần một niềm tin.
3.2. Con người với khả năng khám phá, nhận thức những giá trị bền vững.
Con người sau chiến tranh của Nguyễn Khải luôn vận động, tự nhận thức đánh giá việc làm của bản thân mình là đúng hay sai, tích cực hay tiêu cực, nên hay không nên…để tự hoàn thiện mình. Ngòi bút nhà văn lách sâu vào từng ngóc ngách bên trong con người và ông phát hiện ra một sự thật vô cùng lớn lao: Con người, đã làm con người không ai hoàn thiện cả. Chỉ có điều chúng ta phải biết vượt qua và lớn lên, lớn hơn sau mỗi lần nhận thức. Nhân vật tôi có một thời nhận thức sai lệch, trãi qua bao trải nghiệm quan sát, chứng kiến thực tế cuộc sống, thực tế lòng người đã nhận ra được chân lý nghệ thuật phải vận động, cách nhìn và quan niệm về con người phải tùy vào từng thời kì mà nhận định đánh giá. Cô Hiền đã giúp nhân vật tôi xác lập những tiêu chí mới cho phù hợp với xã hội và thời đại mới.
Nhưng để đến được những nhận thức đúng đắn và phù hợp quả thật không dễ dàng gì. Nó đòi hỏi rất lớn khát vọng khám phá và ý thức tự vươn lên của người nghệ sĩ. Nhà văn không chỉ trung thực với cuộc sống mà còn phải trung thực với  “ sự thật lòng người”. Nếu như nhân vật tôi chỉ dừng lại  ở nhận thức “cô Hiền đích thị là tư sản rồi. Đã là tư sản thì không thể tin cậy được. Việc mình mình biết, việc cô mặc cô, dính líu nhiều có ngày lại rắc rối” thì quá trình nhận thức này chỉ là sự nhận thức hời hợt, hình thức. Nhân vật tôi mới chỉ nhìn vào cách sống hàng ngày của cô Hiền để dánh giá, hơn nữa lại để cho những định kiến giai cấp chi phối. Đứng trên lập trường giai cấp để nhận thức nguwoif kể chuyện chỉ phán xét chuyện là tư sản hay không là tư sản. Mà đã là tư sản thì phải tránh xa, phải giữ khoảng cánh “ Trong lý lịch của tôi không ghi tên cô Hiền. Họ thì xa, bắn đại bác chưa chắc đã tới huống hồ còn là bà tư sản, dính líu vào lại thêm phiền”
Trãi qua quá trình tự vượt lên khỏi những quan niệm nhỏ hẹp, ấu trĩ trong cách nhìn đời, nhân vật tôi đã phát hiện ra vẻ đẹp cao quý của cô, đã nhìn côc như là biểu hiện các giá trị văn hóa vững bền của một vùng đất giàu truyền thống “ cô đã yếu nhiều, đã già hẳn, ngời bảy mươi tuổi rồi còn gì, nhưng côc vẫn là người của hôm nay một người Hà Nội không pha trộn”. Đứng trước bà cô giỏi giang của mình nhân vật tôi không dấu diếm sự ngưỡng mộ “ Một người như cô phải chết đi thật tiếc, lại một hạt bụi vàng của Hà Nội rơi xuống chìm sâu vào lớp đất cổ”
Ở đây nhân vật tôi luôn có ý thức tự điều chỉnh tư tưởng trong quá trình nhận thức. Để dần dần tiến tới cái toàn diện và đúng đắn bằng khả năng quan sát và chiêm nghiệm. Luôn tự biết nhìn nhận và biết lý trí rồi lại nhìn nhận để “ tạ lỗi” phê phán ngay cái nhìn ấu trĩ của mình để hướng tới cái nhìn nhân bản sâu sắc.
Như vậy trước đối tượng nhận thức, người nghệ sĩ phải tự hình thành cho mình một cái nhìn đúng đắn. Trước tiên phải hướng tới cái nhìn toàn diện, tức phải nhìn đối tượng trên nhiều bình diện, trong nhiều mối quan hệ. Phải bao quát được đối tượng. Mặt khác khi nhìn nhận phải tránh cái nhìn hình thức, phiến diện, bởi từ nhận thức phiến diện nhân vật tôi đã phủ lên cô Hiền nhận thức hoàn toàn sai lệch. Chỉ cái nhìn có chiều sâu, nhân bản, cái nhìn với thái độ khách quan mới nhận thức đúng được bản chất, chiếm lĩnh được chiều sâu của đối tượng.
Hiểu và phản ánh đúng con người cần có cái nhìn khách quan , tích cực và phải luôn luôn tự điều chỉnh nhận thức đó, sao cho không thiên lệch, chệch hướng bởi con người trong đời sống hôm nay là muôn mặt đa diện, đa chiều. Họ không chỉ thể hiện, khẳng định mình trong mối quan hệ nhất định hay trên một phương diện cụ thể. Xung quang họ còn rất nhiều mối quan hệ chằng chéo lên nhau. Vậy nên buộc người nghệ sĩ cũng hướng cái nhìn của mình rộng hơn, sâu hơn. Phải có cái nhìn toàn diện trước khi đánh giá một đối tượng. Mặt khác Nguyễn Khải cũng đặt ra vấn đề là nhà văn phải biết tự đấu tranh, tự vượt lên chính bản thân về sự lạc hậu, ấu trĩ. Phải có cái nhìn trong sự vận độngphát triển thì sự nắm bắt vấn đề, đối tượng mới đúng và chính xác. Người nghệ sĩ phải có ý thức, khát vọng nhận thức.
Trước đây, khám phá vẻ đẹp con người Nguyễn Khải thường quan tâm tới phẩm chất cộng đồng, phẩm chất công dân, còn phẩm chất riêng tư của con người chưa được nhà văn chú ý và quan tâm đúng mức. Văn học đổi mới, nhiều vấn đề cần nhìn nhận lại. Nguyễn  Khải muốn thể hiện một quá trình nhận thức lại, khám phá lại – khám phá con người cá nhân thế sự. Giờ đây con người cần được miêu tả và phản ánh thông qua nhiều chiều, nhiều mối quan hệ khác nhau: con người với xã hội, con người với gia đình và con người với chính bản thân.
Đi sâu phát hiện tìm kiếm bản chất văn hóa trong đời sống, trong con người thế sự là một khuynh hướng mới của nhà văn. Khám phá vẻ đẹp của con người gắn với những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Nguyễn Khải đã thể hiện một cái nhìn đậm chất nhân văn. Qua đó cho người đọc thấy những giá trị đó là vô cùng quý báu, nó là  “ vàng mười”, “ vàng ròng” và mong muốn mỗi người hãy gìn giữ nó, lưu truyền nó cho con cháu mai sau để nét đẹp của Hà Nội, của Đại Việt ngàn năm văn hóa mãi mãi được duy trì và tỏa sáng. Mỗi người hãy tự xem lại mình, hãy tự nhận thức lại chính bản thân và nhận nhận tầm quan trọng ý nghĩa văn hóa truyền thống để  giữ lại vốn sống, vốn văn hóa cho chính bản thân và dân tộc.
Như vậy “ Một người Hà Nội” là sự trình bày quá trình nhận thức, khám phá về người Hà Nội của Nguyễn khải. Qua  nhân vật cô Hiền, nhà văn muốn khẳng định, ca ngợi vẻ đẹp cốt cách người Hà Nội. Đồng thời thể hiện một cách nhìn mới, khám phá mới về con người thế sự .
4.Một số biện pháp hướng dẫn học sinh hoạt động,chiếm lĩnh tác phẩm “Một người Hà Nội” theo hướng tiếp cận quan niệm nghệ thuật về con người.
     4.1. Hướng dẫn học sinh đọc để làm nổi bật cảm hứng khám phá con người dưới góc độ văn hóa, nhân văn và sự thay đổi giọng điệu trong lời kể.
Trước khi hướng dẫn học sinh phân tích tính cách, phẩm chất của nhân vật cô Hiền , người giáo viên cần hướng dẫn  cho học sinh đọc chậm, rất chậm. Hãy vừa đọc vừa dựng lại sự việc, chi tiết, chân dung nhân vật. Cách tốt nhất là hóa thân vào nhân vật “ tôi” ( vừa là người kể chuyện, vừa là tác giả) để từng đoạn. từng đoạn ghé thăm Hà Nội, trò chuyện, quan sát và suy ngẫm về nhân vật chính – cô  Hiền – đó là những đặc điểm riêng cần chú ý khi tiếp cận tác phẩm.
Khi đọc diễn cảm truyện ngắn “ Một người Hà Nội” cần làm nổi đâu là giọng kể, đâu là giọng tả, giọng đối thoại. Trong “ Một người Hà Nội” Nguyễn Khải hòa trộn đan xen hai loại ngôn ngữ: ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật và đan xen các chất giọng: giọng kể, giọng ngợi ca, triết lý lại có cả giọng giễu mình… Bởi vậy, tiếp nhận tác phẩm cần có những giọng đọc khác nhau để phù hợp ý đồ nghệ thuật của nhà văn. Bên cạnh đó qua hoạt động đọc giúp người nghe đi theo hành trình khám phá “cái bề sâu, bề xa” trong tâm hồn con người.Ví dụ:
Đoạn 1: Giọng đọc phải có điểm nhấn, điểm dừng, phải có ngữ điệu thể hiện được thái độ, cách đánh giá của nhân vật tôi.
Đoạn 4 kể về cuộc đối thoại về cách sống, cách ứng xử nhập cuộc của cô Hiền, chuyện cô Hiền là tư sản hay không là tư sản cần phải có sự thay đổi giọng đọc để diễn tả được phát ngôn của các nhân vật.
Đoạn đối thoại giữa cô Hiền với chồng cần phải đọc dứt khoát làm toát lên được cá tính, sự quyết đoán của cô Hiền.
Đoạn kể về những tính toán hợp lý, những lựa chọn đúng đắn của cô Hiền( Đoạn 5), giọng đọc phải chậm thể hiện được những chiêm nghiệm của người kể chuyện “ cô Hiền bên ngoại…là những người đàn bà có đầu óc thực tế. Mọi việc được các bà ấy tính toán trước cả. Và luôn đúng…đã tính là làm đã làm là không thèm để ý những lời đàm tiếu của thiên hạ”
Đoạn kết thúc truyện đọc với giọng chậm rãi, trầm và ngân thể hiện được thái độ khâm phục, ngợi ca, ngưỡng mộ, tôn vinh rõ rệt của nhân vật tôi.
=>Hoạt động là hoạt động tác động trực tiếp vào người đọc những dụng ý của nhà văn qua các con chữ. Từ những con chữ vô hồn, vô cảm qua đọc diễn cảm nó cựa quậy trên trang sách, bước vào cuộc đời, hình thành nên suy tư trăn trở, nhân cách người học.  
4.2. Hướng dẫn học sinh phân tích tác phẩm để làm nổi bật sự khám phá, nhận thức về người Hà Nội của Nguyễn Khải.
4.2.1. Phân tích hình tượng nhân vật cô Hiền:
Hướng dẫn học sinh phân tích nhân vật, giáo viên chú trọng vào đặc trương của nhân vật truyện cũng như bút pháp xây dựng nhân vật của nhà văn. Ở “ Một người Hà Nội”, Nguyễn Khải tập trung thể hiện nhân vật cô Hiền qua tình huống, đối thoại, chi tiết và những nhận định khái quát.
Cô Hiền là một nhân vật tính cách: cách sống, cách nghĩ, cách ứng xử của cô đầy cá tính. Là một người phụ nữ thông minh, bằng bản lĩnh vững vàng của mình cô đã gìn giữ, vượt qua mọi thử thách, biến động của cuộc sống.Phong thái, cốt cách của người Hà Nội chính gốc luôn hiện diện trong cách sống, cách nghĩa của cô ở mọi lúc, mọi nơi, trong mọi hoàn cảnh.
Nhìn dưới góc độ văn hóa, giá trị truyền thống cô là người đại diện cho cốt cách Hà Nội, cho chuẩn mực của đất kinh kỳ. Từ cách sống, cách sinh hoạt hàng  ngày, cách cư xử…đến cách nghĩ, những tính toán hợp lý… Tất cả đều toát lên vẻ đẹp văn hóa. Ở cô ta còn bắt gặp ý thức nâng niu trân trọng những giá trị cổ truyền, một niềm tin vào tương lai “ Thiên địa tuần hoàn, cái vào ra của sự vật không thể lường trước được”
Khi phân tích nhân vật cô Hiền, giáo viên cần hướng dẫn học sinh phân tích những thủ pháp xây dựng nhân vật mà tác giả xây dựng: qua các tình huống đối thoại, chi tiết và những nhận định khái quát. Qua các tình huống lựa chọn, cô hiền đã ứng xử, bộc lộ nhân cách của mình như thế nào? Những cuộc đối thoại giữa cô Hiền và các nhân vật khác (chủ yếu là nhân vật tôi)thái độ, cách sống, cách giải quyết vấn đề…của cô có điểm gì đáng chú ý? Những chi tiết “ Cô đánh một cái bát thủy tiên men đỏ”, “ cây si cổ thụ nghiêng đổ tán đè nặng lên hậu cung…sau một tháng cây si sống lại, trổ lá non…” giúp chúng ta hoàn thiện chân dung nhân vật trong quá trình phân tích. Đặc biệt nhân định “ một người như cô phải chất đi thật tiếc, lại một hạt bụi vàng của Hà Nội rơi xuống chìm sâu vào lớp đất cổ” ở cuối truyện có ý nghĩa khái quát, khẳng định tính trường tồn của nhân vật.
      4.2.2.Phân tích quá trình nhận thức của nhân vật tôi( người kể chuyện)
Trong “ Một người Hà Nội”, Nguyễn Khải đã miêu tả và phản ánh con người qua sự quan sát, chiêm nghiệm. Đấy chính là quá trình nhận thức, tìm tòi, khám phá bản thể bên trong con người nghệ sĩ. Tuw3f cái nhìn hình thức đến cái nhìn nhân bnar để khám phá vẻ đẹp văn hóa, giá trị nhân cách con người không đơn giản, phải có một cái nhìn tích cực theo chiều hướng đi lên. Ban đầu là nhận thức “ Cô Hiền nhất định là tư sản rồi, đã là tư sản không thể tin cậy được” – một cái nhìn định kiến, một thái độ tránh xa, đến cuối truyện là một thía độ khác hẳn “một người như cô phải chất đi thật tiếc, lại một hạt bụi vàng của Hà Nội rơi xuống chìm sâu vào lớp đất cổ”
Việc tập trung phân tích nhân vật cô Hiền  qua nhận thức của nhân vật tôi sẽ làm bật lên được quan niệm nghệ về con người đầy mới mẻ của Nguyễn Khải sau 1980.
      4.3. Hướng dẫn học sinh cắt nghĩa tác phẩm để chiếm lĩnh chiều sâu triết luận về con người của Nguyễn Khải.
Cắt nghĩa là hoạt động quan trọng trong tiếp nhận văn học. Cắt nghĩa đem lại nhận thức chắc chắn, có cơ sở cho những hiện tượng văn học có giá trị. Khi hướng dẫn học sinh hoạt động cắt nghĩa, giáo viên phải chú ý khơi dậy khả năng cảm thụ, trí tưởng tượng, trách xa vào giải thích, chú giải khi cắt nghĩa. Qua cắt nghĩa phải cho học sinh thấy được những chất liệu, phương thức mà nhà văn lựa chọn đã giúp đỡ họ phát huy ý đồ nghệ thuật như thế nào?
Đối với “ Một người Hà Nội” chúng tôi sẽ đi vào cắt nghĩa nhan đề, chủ đề của tác phẩm…
       4.3.1. Cắt nghĩa nhan đề“ Một người Hà Nội”
Khi đặt nhan đề cho tác phẩm, nhà văn đã ngầm đối thoại với độc giả về câu chuyện mình viết kể về cái già.Nhan đề đã ẩn chứa nội dung của tác phẩm:
Để cắt nghĩa tiêu đề “ Một người Hà Nội” giáo viên có thể đặt ra cho học sinh những câu hỏi sau:
+ Với nhan  đề “ Một người Hà Nội” Nguyễn Khải đặt ra cho người đọc về vấn đề gì?
+ Nếu thay nhan đề “ Một người Hà Nội” bằng một tên gọi khác thì giá trị tác phảm sẽ thay đổi như thế nào?
Khi cắt nghĩa nhan đề “ Một người Hà Nội”, người dạy cần chú ý đến ý đồ nghệ thuật của nhà văn: “Một người Hà Nội”- trình bày miêu tả về người Hà nội , một người Hà Nội cụ thể – cô Hiền. Đây cũng là sự quan sát, cách nhìn của nhà văn về người Hà Nội. Nhan đề này gợi cho người đọc hiểu được nội dung chính của tác phẩm. Từ đó người đọc hiểu được nội dung chính của tác phẩm. Từ đó người đọc sẽ tạo tâm thế vận dụng trí liên tưởng, khả năng cảm thụ, xây dựng một hình ảnh về người Hà Nội khi tiếp cận.
4.3.2. Cắt nghĩa chủ đề tác phẩm:
Chủ đề là vấn đề được đặt ra trong tác phẩm. Chủ đề bao giờ cũng được hình thành và thể hiện trên cơ sở đề tài. Việc cắt nghĩa chủ đề là một việc có ý nghĩa rất quan trọng, nó sẽ định hướng khả năng tiếp nhận của học sinh.
Khi cắt nghĩa chủ đề tác phẩm “ Một người Hà Nội”, giáo viên phải cắt nghĩa sao cho học sinh thấy được đây là một tác phẩm đa chủ đề: khi phân tích hình tượng cô Hiền sẽ thấy vẻ đẹp văn hóa của người Hà Nội; chủ đề con người phải lựa chọn cách sống, ứng xử với môi trường, xã hội như thế nào cho phù hợp, vừa giữ được cá tính, bản chất vốn có của mình… Đi theo hành trình  tìm kiếm khám phá giá trị con người của nhân vật tôi, ta sẽ thấy chủ đề để đánh giá nhận thức một con người phải trãi qua quá trình quan sats, chiêm nghiệm, phải có một cái nhìn sâu sắc.
Cắt nghĩa chi tiết cô Hiền lau bát thủy tiên và hình ảnh cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn là chúng ta đi cắt nghĩa biểu tượng câu chuyện: Bao nhiêu năm đã trôi qua, thời thế đã thay đổi nhiều, Hà Nội trong cơ chế thị trường đã phai dần đi những nét đẹp văn hóa. Riêng cô Hiền vẫn chăm chút  lau bát thủy tiên, vẫn giữ nếp nhà, nâng niu nét đẹp văn hóa. Cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn là biểu tượng của văn hóa Hà Thành, tượng trưng cho gốc rễ văn hóa, cốt cách con người đất kkinh kỳ. Nên khi thấy cây si nghiêng đổ ngay lập tức cô Hiền có trạng thái lo lắng – cô nghĩa đến điềm xấu. Bởi những giá trị đạo đức đang bị băng hoại đi. Cây si lịa sống lại là niềm tin của con người được thắp sáng, những nét văn hóa đế đô sẽ được duy trì và tỏa sáng mãi “ thiên địa tuần hoàn, cái vào ra của sự vật không thể lường trước được” 
Chọn một số phát ngôn của cô Hiền trong những cuộc đối thoại để cắt nghĩa đem đến cho người đọc nhận thức về cá tính nhân vật:
“ Tao có một bộ mặt rất tư sản, một cách sống rất tư sản, nhưng lại không bóc lột ai cả thì làm sao mà thành tư sản được.
      Một đời tao chưa từng bị  ai quyến rũ kể cả chế độ.
      Tau đau đớn mà bằng lòng vì tau không muốn nó bám vào sự hy sinh của bạn.
     Tao cũng muốn được sống bình đẳng với các bà mẹ khác, hoặc sống cả, hoặc chết cả, vui lẻ thì có hay hớm gì.”
Người đọc sẽ lấy những lời tự nói này làm điểm xuất phát để dựng chân dung, cá tính nhân vật. Từ đó có những đánh giá, nhận định về lối sống, cách ứng xử, nhìn nhận của nhân vật này.
“ Một người Hà Nội” là quá trình nhận thức, khám phá về con người. Vì vậy khi cắt nghĩa những nhận định của nhân vật tôi về cô Hiền sẽ giúp người học, người dạy nắm bắt được tinh thần đổi mới quan niệm nghệ thuật về con người của Nguyễn Khải. Qua thời gian trãi nghiệm, qua sự quan sát cùng với ý thức của người nghệ sĩ đã đem đến một cái nhìn toàn diện cho nhà văn, giúp nhà văn nhận thức đúng và bắt nhịp được với cuộc sống hiện tại. Từ nhận định “ cô Hiền nhất định là tư sản rồi. Đã là tư sản không thể tin cậy được. Việc mình mình biết, việc cô mặc cô, dính líu nhiều có ngày lại rắc rối” đến “ cô vẫn là người của hôm nay, một người Hà Nội của hôm nay, thuần túy Hà Nội không pha trộn” là một quá trình vận động tư tưởng, đổi mới tư duy nghệ thuật, là sự vận động bên trong của người nghệ sĩ. Bởi để có được cái nhìn đúng, cái nhìn đổi mới bản thân người nghệ sĩ phải có sự thay đổi tư tưởng và lối tư duy.
Kết thúc truyện là hình ảnh cô Hiền được nhà văn ngưỡng mộ, thán phục gọi là “ những hạt bụi vàng : “một người như cô phải chết đi thật tiếc, lại một hạt bụi vàng của Hà Nội rơi xuống chìm sâu vào lớp đất cổ tỏa sáng. Những hạt bụi vàng lấp lánh đâu đó ở mỗi góc phố hà Nội hãy mượn gió mà bay lên cho đất kinh kỳ sáng chói những áng vàng”. Ví cô Hiền, ví người hà Nội như những hạt bụi vàng, Nguyễn Khải muốn khẳng định, tôn vinh văn hóa kinh kì. Đặt tác phẩm  trong bối cảnh văn học những năm 80 của thế kỉ XX ta thấy: sự vận động đổi mới tư  duy và quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Khải nằm trong mạch vận động đổi mới của văn xuôi sau 1975. Tác phẩm là sự thể hiện những tìm tòi đổi mới về tư tưởng và phương thức trình bày nghệ thuật của nhà văn. Trong “ cái hôm nay ngổn ngang bề bộn”, Nguyễn Khải đã có một cách nhìn chiều sâu vào tâm linh con người, lấy giá trị nhân văn, nhân bản để đánh giá, triết luận về con người cá nhân trong đời sống thường nhật, phản ánh con người trong mối quan hệ nhiều chiều, nhiều mối quan hệ đa diện. Người nghệ sĩ phải nhìn phát giác và khẳng định vẻ đẹp trong đời sống hàng ngày với những gì vốn có của con người. Cái thời của  “ văn nghệ minh họa” , “ con người cộng đồng” , cái thời mà hầu hết các sáng tác đều được “ tráng lên lớp men trữ tình” đã qua. Trở về với cuộc sống  đời thường, con người cá nhân, con người thế sự cần được quan tâm. Văn học nên lấy  việc khám phá con người làm mục đích. Với Nguyễn  Khải, đi sâu tìm hiểu, nghiên cứu, phân tích khám phá chiều sâu tư tưởng của con người đương thời luôn là đích hướng tới của nhà văn.
4.4. Hướng dẫn học sinh bình giá để nhận thức, đánh giá nhân cách , giá trị con người trong tác phẩm.
      Đối với giáo viên , phương pháp bình giá là hình thức quen thuộc và là một bí quyết trong giảng văn. Lời bình hay sẽ mang lại cảm xúc văn học, tạo được sự thăng hoa trong quá trình tiếp nhận của học sinh, làm cho giờ dạy văn đậm chất văn chương nghệ thuật.
Sức hấp dẫn của truyện ngắn “ Một người Hà Nội”  là ở khả năng phát hiện những vấn đề có ý nghĩa văn hóa, nhân văn trong con người, ở ngòi bút phân tích, nghiên cứu, ở những nhận xét triết lý sâu sắc… Người giáo viên phải tổ chức hoạt động bình giá như thế nào để làm nổi bật được vẻ đẹp văn hóa, những cốt cách của người Hà Nội.
Người dạy cần chọn lựa chi tiết, hoặc bình cách ứng xử của cô Hiền, bình những triết lý nhận xét sâu sắc, những giá trị bền vững… để làm nổi bật vẻ đẹp văn hóa và nhân cách người Hà Nội. Nhân  vật trung tâm của tác phẩm là cô Hiền, khi bình cần tập trung xoáy sâu vào những chi tiết tiêu biểu để bình về cô Hiền. Cái đáng quý, đáng khâm phục ở cô là giá trị nhân cách, vẻ đẹp văn hóa. Những chi tiết: gia đình cô Hiền ở lại Hà Nội những năm kháng chiến chống Pháp, cho hai con đi nhập ngũ, cô lau bát thủy tiên…đều là những chi tiết đặc sắc.
Đối với nhân vật người kể chuyện – “tôi”, giáo viên cần tập trung bình những nhận định triết luận của nhân vật tôi đối với cô Hiền để làm nổi rõ quá trình nhận thức là quá trình chiêm nghiệm có chiều sâu.
Bình về cốt cahs văn hóa Hà Nội trong cô Hiền, giáo viên có thể bình “ cô Hiền trong Một người Hà Nội là sự hội tụ kết tinh cốt cách Hà Thành. Ở cô ta bắt gặp một người Hà Nội phong lưu, thanh lịch không chỉ trong cách sinh hoạt hàng ngày mà còn trong tâm tư, nếp nghĩ. Một người của Hà Nội hôm nay, thuần túy Hà Nội không pha trộn. Nếp thanh lịch văn hóa của  đất Tràng An luôn là điểm tựa cho cô trong mọi hoàn cảnh, tình huống. Hãy nhìn vào cách cô dạy dỗ con cháu. “Tau chỉ dạy chúng biết tự trọng, biết xấu hổ còn sau này muốn ra sao là tùy” , ta sẽ thấy một văn hóa sống, một nguyên tắc sống cao đẹp.Đến cuối đời khi ngoài 70 vào lúc cơ chế thị trường đang tấn công quyết liệt vào con người, vào từng nếp ăn, nếp mặc, nếp sinh hoạt hàng ngày.Nhiều người đánh mất nhân cánh của mình để chạy theo lợi nhuận với những mức độ khác nhau. Cô Hiền vẫn giữ phong thái, cốt cách Hà Nội, vẫn hướng đến văn hóa để hoàn thiện nhân cách. Trước nhân cách cao đẹp như cô, Nguyễn Khải đã không dấu giếm được sự ngưỡng mộ trân trọng: “ một người như cô phải chết đi thật tiếc, lại một hạt bụi vàng của Hà Nội rơi xuống chìm sâu vào lớp đất cổ”
Với lời bình trữ tình ngoại đề mang tính chất chiêm nghiệm triết lý ở cuối truyện “ Những hạt bụi vàng lấp lánh đâu đó ở mỗi góc phố Hà Nội hãy mượn gió mà bay lên cho đất kinh kỳ chói sáng những ánh vàng”. Qua lời bình, giáo viên phải bình cho các em hiểu được “ những hạt bụi vàng” ở đây là những người Hà Nội đậm chất văn hóa Hà Thành. Họ là những con người đáng kính trọng, đáng để cho chúng ta tin yêu, ngưỡng mộ. Đây còn là tâm sự, là mong mỏi của tác giả: Những nét đẹp văn hóa, giá trị truyền thống của đất ngàn năm văn vật cùng những nhân cách cao đẹp – “ những hạt bụi vàng” đang tồn tại, khuất lấp đâu đó ở mỗi góc phố Hà Nội hãy “ tỏa sáng những áng vàng”để đất kinh kỳ luôn là niềm tin, là sự ngưỡng vọng, là trái tim của cả nước.
Tóm lại, tổ chức hoạt động bình giá tác phẩm “ Một người Hà Nội” , người giáo viên phải giúp học sinh cảm nhận được nét đẹp văn hóa, vẻ đẹp nhân cách của người Hà Nội. Từ đó gợi cho các em biết suy nghĩ, tìm tòi nhận thức những giá trị đích thực trong cuộc sống để sống tốt đẹp hơn.
III. Kết quả thực nghiệm:
III.1. So sánh kết quả giờ học:
Tôi đã tiến hành thực nghiệm đề tài ở lớp 12A7 và đối chứng với lớp 12A6, đều là hai lớp  ban cơ bản C, D trường trung học phổ thông Lam Kinh, năm học 2013-2014.
a. Lớp 12A7: Không chú ý nhiều đến việc khai thác Một người Hà Nội” theo hướng tiếp cận nghệ thuật về con người của Nguyễn Khải:
– Giờ học buồn, khô khan; học sinh không hứng thú tìm hiểu tác phẩm.
– Học sinh không thấy rõ được đặc sắc nghệ thuật của truyện ngắn có gì khác với truyện ngắn của các nhà văn cùng thời ở văn học Việt Nam. Lại càng không thấy được điểm nổi bật trong phong cách nghệ thuật., tài năng nghệ thuật của một nhà văn kiệt xuất Nguyễn Khải
– Vì thế mà việc tự tìm hiểu, khám phá ý nghĩa của tác phẩm Một người Hà Nội”  ở học sinh rất hời hợt, không khái quát được chiều sâu, và sự rộng lớn của nó.
Lớp 12A6: Tập trung khai thác sâu sắc Một người Hà Nội” theo hướng tiếp cận nghệ thuật về con người của Nguyễn Khải . Kết quả là:
– Giờ học trở nên  sôi nổi: Học sinh thoải mái, tự tin, tìm tòi, khám phá và thảo luận để tìm ra những phương diện nghệ thuật đặc sắc làm nên giá trị của tác phẩm.
–  Các em còn hào hứng phân tích, chứng minh sự hấp dẫn, sức cuốn hút  của  những phương diện nghệ thuật ấy đối với độc giả. Học sinh thấy  bằng bút pháp nghệ thuật  tài năng của nhà văn đã làm nên vẻ đẹp riêng cho tác phẩm Một người Hà Nội” theo hướng tiếp cận nghệ thuật về con người của Nguyễn Khải:, đồng thời thể hiện được phong cách truyện ngắn độc đáo của nhà văn là sự đa dạng, góc cạnh, sắc sảo trong hình ảnh cuộc sống, sự nhẫn nhịn khôn ngoan tỉnh táo, rất hiểu người, hiểu đời mà đầy ân tình, nhân hậu. Nguyễn Khải không chú ý nhiều đến cốt truyện, tình huống mà coi trọng việc khắc họa tính cách nhân vật bằng một giọng văn đậm đà chất thế sự, hài hòa nhũng dòng chiêm nghiệm, triết lí sâu sắc về con người và cuộc sống.
– Thông qua giờ đọc văn học sinh nhận ra  Một người Hà Nội – Hàng trình nhận thức, khám phá con người dưới góc độ văn hóa, nhân văn. Thông qua  nhân vật cô Hiền mà Nguyễn Khải đã trình bày được bao vấn đề về con người văn hóa, con người với khả năng nhận thức những giá trị bền vững – Hành trình tìm kiếm, khám phá giá trị con người của nhân vật tôi. Tác phẩm là tiếng nói ngợi ca con người Hà Nội, tôn vinh vẻ đẹp cổ truyền, văn hóa của đất kinh kì.
+ Từ cuộc đời một con người cụ thể – cô Hiền Nguyễn Khải tìm ra con người nhân loại để khẳng định triết lý nhân sinh mới mẻ về con người. Khẳng định vẻ đẹp ở góc nhìn văn hóa nhân văn. Hiểu được vẻ đẹp  và chiều sâu văn hoá của người Hà Nội qua nhân vật bà Hiền, một phụ nữ tiêu biểu cho “người Hà Nội”.
+Hiểu được những nét đặc sắc trong nghệ thuật văn xuôi của Nguyễn Khải: giọng điệu trần thuật và nghệ thuật xây dựng nhân vật.
 III.2. So kết quả bài kiểm tra:

1. Sau khi dạy thực nghiệm đối chứng ở bài học ở hai lớp 12A7, 12A6, tôi đã tiến hành cho cả hai lớp làm bài kiểm tra để đối chứng kết quả, trong 90 phút.

Đề:    “ Một người Hà Nội” của Nguyễn Khải và vẻ đẹp của người Hà nội.
(Đáp án: Học sinh cần trình bày được)
* Kĩ năng: Đảm bảo là một văn bản nghị luận văn học, có cấu trúc rõ ràng, mạch lạc, hành văn trôi chảy, ít sai lỗi chính tả, dùng từ, diễn đạt.
* Kiến thức:

– Giới thiệu chung: Một người Hà Nội thể hiện cái nhìn nghệ thuật đầy mới mẻ  của Nguyễn Khải về con người trong mối quan hệ chặt chẽ với gia fđình và xã hội…đó là câu chuyện về một con người Hà Nội cụ thể nhưng thực chất là một con người với những tính cách tiêu biểu, nhưng vẻ đẹp tiêu biểu của con người Hà Nội.
– Vẻ đẹp của người Hà Nội thể hiện qua nhân vật cô Hiền:
+ Vẻ đẹp sang trọng, lịch lãm, tinh tế: Thể hiện trong cách ăn mặc, ăm uống, đi đứng, nói năng, cách bài trí nhà cửa.
+Sự khôn ngoan,chín chắn, hiểu biết thời cuộc, dễ thích ứng nhưng không xô bồ trong mọi hoàn cảnh sống.
+ Lối sống có trách nhiệm với bản thân, gia đình và cộng đồng. Con người bình thường nhưng cao cả ( Cô Hiền, mẹ Tuất, Tuất, Dũng…)
+ Ý thức bảo vệ, gìn giữ và phát huy văn hóa truyền thống.
=> Những con người ấy là những hạt bụi vàng của đất kinh kỳ.
=> Nhà văn thể hiện thái độ trân trọng, đề cao lối sống, văn hóa của người Hà Nội. Tác phẩm là một thông điệp gửi đến mọi người Hà Nội, mọi người Việt Nam: Phải biết giữ gìn, bảo vệ và phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc.
Kết quả kiểm tra:
 

 
III.3.So sánh kết quả đội tuyển Văn:
Từ khi trực tiếp phụ trách lớp mũi nhọn khối C,D, ôn thi  tốt nghiệp, ôn thi học sinh giỏi, ôn thi đại học, tôi có điều kiện áp dụng tốt hơn những biện pháp trên. Kết quả là phần lớn các em có hứng thú học tập hơn và tỉ lệ đạt giải giỏi khá cao.Cụ thể:
 

 
-> Rõ ràng, việc áp dụng thực nghiệm đề tài  đã tạo ra kết quả học tập cao hơn cho học sinh, đây là điều không chỉ học sinh  mà giáo viên đều  mong muốn.
 

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT

1. Quan niệm nghệ thuật về con người là cách hiểu, cách cắt nghĩa về con người của nhà văn, Từ điểm xuất phát này tác giả sẽ khắc họa hình tượng nhân vật, những con người và cá tính cụ thể. Chính vì vậy tiếp cận tác phẩm từ góc độ quan niệm nghệ thuật là một hướng đi tích cực “ chẳng những cung cấp một xuất phát điểm để tìm hiểu nội dung tác phẩm văn học cụ thể mà còn cung cấp một cơ sở để nghiên cứu sự phát triển, tiến hóa của văn học”
2. Phương pháp dạy học Văn trên tinh thần đổi mới đã đề xuất nhiều biện pháp, cách thức giảng dạy tích cực, tiến bộ. Trên tinh thần chung ấy, nghiên cứu tìm hiểu quan niệm nghệ thuật về con người của một tác giả để từ đó tiếp cận đúng đắn, có hiệu quả tác phẩm văn học là một công việc quan trọng. Giúp người giáo viên dạy Văn có một hướng đi khoa học, tích cực và phù hợp.

3.Hướng dẫn học sinh tiếp nhận tác phẩm từ góc độ quan niệm nghệ thuật về con người là hướng đi  mang tính nghệ thuật cao phù hợp với đặc trưng của môn Văn “ Văn học là nhân học “( M. Gorki). Tuy nhiên để làm được điều này, người giáo viên phải có sự lựa chọn những phương pháp, biện pháp cụ thể, thích hợp nhằm phát huy tối đa năng lực của chủ thể học sinh.

4. Hiểu biết tri thức, rèn luyện nhân cách cho học sinh, đó cũng là mục đích cao đẹp của mỗi giờ dạy học văn nói chung trong nhà trường phổ thông. Đó cũng là mong muốn bất cứ người thầy, người cô dạy văn nào. Và đó cũng là mục tiêu cao đẹp của giáo dục: “Đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đoán đúng nhất; phát triển nhân cách…” và để làm được điều này người giáo viên “hãy tìm ra một phương pháp cho phép giáo viên dạy ít hơn, học sinh học nhiều hơn” (Akômexki). Với suy nghĩ đó, tôi đã cố gắng tìm tòi, nghiên cứu đổi mới phương pháp, nhằm nâng cao hiệu quả của các giờ dạy của bộ môn Ngữ Văn tạo hứng thú cho học sinh trong học tập.  Khiến các em thấy thêm yêu thích những giờ học văn, không còn thấy tẻ nhạt, chán ngắt và lê thê. Những cách làm ấy tuy nhỏ, nhưng nó đã phần nào trả lại vị trí xứng đáng của môn Ngữ Văn trong lòng học sinh ở trường phổ thông hiện nay.

=> Trên đây là những kinh nghiệm bản thân tôi đã rút ra từ thực tế giảng dạy. Có thể cách làm của tôi trong việc giảng dạy tác phẩm Một người Hà Nội, còn nhiều điểm hạn chế, chưa phù hợp với một số nơi, một số đối tượng. Nhưng với mong muốn góp phần nhỏ vào công cuộc đổi mới phương pháp giảng dạy môn Ngữ Văn, tôi đã mạnh dạn tiến hành thực nghiệm và trao đổi. Rất mong được sự đóng góp của các đồng nghiệp có kinh nghiệm.
Tôi xin chân thành cảm ơn!                                                                                                                                                                       
 

                                 
                                  TÀI LIỆU THAM KHẢO:
 

1. Nguyễn Khải “ Một người Hà Nội” NXB Hà Nội – 1990
2. Nguyễn Khải “ Nguyễn Khải truyện ngắn” NXB Hà Nội – 1996
3. Phan Trọng Luận – Phương pháp dạy học văn ( Tập 1, 2) NXB giáo dục , Hà Nội – 2001
4. Nguyễn Thị Huệ “ Nguyễn Khải trong nhận thức mới về con người trước cách lựa chọn lịch sử”; Tạp chí Tác phẩm mới số 11 năm 1999.
5. Vũ Dương Quỹ- Lê Bảo “Văn bản Ngữ Văn lớp 12, gợi ý đọc hiểu và lời bình” – NXB GD, 2007,
6. , Phan Trọng Luận (chủ biên) “Thiết kế bài giảng Ngữ văn, lớp 12”- tập hai- NXB GD, 2008
7. Trần Nho Thìn (chủ biên) “Phân tích tác phẩm Ngữ Văn , lớp 12” – NXB GD, 2008,
8. Nguyễn Thị Huấn “ Triết luận trong truyện ngắn Nguyễn Khải”
9. Đào Thủy Nguyên “ Thế giới nhân vật Nguyễn Khải theo dòng thời gian”. Tạp chí văn học số 12 , năm 2000.

Xem thêm : Sáng kiến kinh nghiệm môn văn