Đề HSG lớp 11 chương trình mới: đặc trưng của truyện ngắn

 NĂM 2023

Thời gian:180 phút

 (Không kể thời gian giao đề)

    (Hướng dẫn chấm thi gồm 03 trang)

MÔN NGỮ VĂN LỚP 11

Thí sinh có thể giải quyết vấn đề theo các cách khác nhau, song cần thể hiện được những nôi dung chính sau.

– quyền lực: năng lực, khả năng tạo nên sức mạnh có thể tác động đến hành động, nhận thức, buộc đối tượng khác phải phục tùng chủ ý, quyết định của cá nhân, tổ chức. Ở đây, chỉ quyền lực cá nhân.

– sai lầm: hành động, quyết định không chính xác, có ảnh hưởng tiêu cực, hậu quả xấu.

– mối đe dọa: những nguy hiểm tiềm tàng có thể liên quan đến sự an toàn, lợi ích, sự phát triển của cá nhân, một tổ chức hay một cộng đồng.

– phản bội: đi ngược lại, chống lại nguyên tắc, chuẩn mực chung.

=> Câu nói trên nhấn mạnh tầm quan trọng của yêu thương trong việc sử dụng quyền lực. Khi không có yêu thương dắt lối, quyền lực dễ sai đường, trở thành mối đe dọa, chống lại con người.

– Quyền lực trao cho người ta vị thế xã hội, tầm ảnh hưởng và sức mạnh. Đó là lợi thế để thực thi lí tưởng cao đẹp, cống hiến cho xã hội vừa là thử thách với con người.

– Khi không có yêu thương, con người sử dụng quyền lực để tư lợi cá nhân, hành động bất chấp chuẩn mực đạo đức, giới hạn pháp luật, trở thành kẻ ác độc, xấu xa nhanh nhất.

– Dễ áp đặt, cưỡng chế người khác theo ý mình (độc đoán); hành động thiếu nhân văn, máy móc và cứng nhắc (duy ý chí).

– Làm rạn vỡ các mối quan hệ, con người sống với nhau bằng  thủ đoạn, mưu đồ thiếu tin cậy.

– Quyền lực tiếp tay, khiến sai lầm trong nhận thức, hành động dễ trở thành tội ác, gây nguy hiểm cho xã hội, cản trở sự phát triển của xã hội.

– Quyền lực đi cùng trách nhiệm, có tầm ảnh hưởng, tác động lớn đến xã hội. Do đó, chỉ một sai lầm, nóng vội, cực đoan trong nhận thức, quan điểm, quyết định cũng gây ra hệ lụy lớn không chỉ cho xã hội mà cho chính kẻ nắm quyền lực trong tay.

– Quyền lực có sức hút lớn, làm mờ mắt khiến con người đánh mất sự lương thiện, thậm chí nhân tính – đánh mất bản thân. Tranh giành quyền lực là nguyên nhân chính của các cuộc chiến tranh, đẩy con người vào mất mát đau thương.

– Quyền lực là gánh nặng, áp lực lớn cho người nắm giữ nó, buộc họ phải chấp nhận hi sinh, đánh đổi…

– Khi có quyền lực – vị thế xã hội, con người dễ sống hơn trong một xã hội nhiều đua tranh; tạo điều kiện cho cá nhân phát huy năng lực, thực hiện lí tưởng, khát vọng, sống có ích và có ý nghĩa.

– Có nhiều cách để tạo được vị thế, tầm ảnh hưởng và sức mạnh của cá nhân – quyền lực. Sử dụng quyền lực phải hướng đến mục đích tốt đẹp, nhân văn vì con người và sự phát triển của xã hội. Chính tài năng, nhân cách, đạo đức tạo nên giá trị và sức mạnh của con người chân chính.

– Bố cục và hệ thống ý sáng rõ.

– Biết vận dụng phối hợp nhiều thao tác nghị luận. Có kiến thức lý luận, biết vận dụng nhuần nhuyễn kiến thức lí luận và kiến thức văn học.

– Văn trôi chảy, lập luận chặt chẽ, dẫn chứng thuyết phục. Không mắc lỗi diễn đạt, không sai lỗi chính tả, dùng từ; trình bày bài rõ ràng.

– Đánh giá cao các bài viết có luận điệu riêng.

– Hướng tới nắm bắt cái khoảnh khắc của đời sống: Truyện ngắn chỉ tập trung vào một hoặc vài biến cố, phản ánh các sự kiện xảy ra trong một không gian, thời gian nhất định.

– Khoảnh khắc vô tận ngắn ngủi về thời gian vật lý nhưng vô tận về hiệu ứng tâm linh: Hiện thực được mô tả trong khoảnh khắc ngắn ngủi của thời gian vật lí lại chứa đựng chiều sâu vô tận: chân thực, sống động với những nét bản chất, quy luật, những vấn đề cốt yếu nhất. Đó cũng có thể là những khoảnh khắc ấn tượng, ám ảnh khiến người đọc phải trầm tư, nghĩ suy, chất vấn hiểu biết và nhận thức của mình.

=> Ý kiến của GS Huỳnh Như Phương vừa đề cập đến đặc trưng của thể loại truyện ngắn: hướng tới nắm bắt, phản ánh và tái tạo thực tại thông qua một khoảnh khắc đặc biệt có khả năng bộc lộ bản chất, hiện thực đời sống. Đồng thời đặt ra yêu cầu cho một truyện ngắn hay: đó là những tác phẩm không chỉ phản ánh bề mặt cuộc sống mà còn đặt ra những vấn đề khiến bạn đọc phải suy tư, trăn trở mà tự vấn, đổi thay.

– Do dung lượng ngắn, nên truyện ngắn thường chọn cách phản ánh những khoảnh khắc ngắn ngủi, những lát cắt trong đời sống, những mẩu nhỏ trong cuộc đời nhân vật…

– “Khoảnh khắc của đời sống” là chỗ hiện thực ngưng đọng, thể hiện tập trung những nét bản chất của con người và cuộc sống. Nắm bắt “khoảnh khắc” là con đường để truyện ngắn phản ánh hiện thực một cách có chiều sâu.

– Bên cạnh đặc trưng thể loại, đó còn là cách nghệ thuật khẳng định cách thức chiếm lĩnh đời sống đặc biệt: từ những khoảnh khắc của hiện thực, nhà văn có thể phơi bày sự đa dạng, ẩn khuất, chiều sâu của con người và cuộc sống, đem lại sự bất ngờ cho bạn đọc, khiến họ trầm trồ trước những điều gần gũi mà lại chưa hề thấy. Từ đó tạo nên sức hấp dẫn cho tác phẩm văn học, khoái cảm thưởng thức của người tiếp nhận.

– “khoảnh khắc vô tận” tạo nên sức chứa lớn về tư tưởng và cảm xúc; sự kịch tính, căng thẳng, hấp dẫn cho truyện ngắn. Do đó,  vượt lên hạn định ngặt nghèo về dung lượng, thời gian vật lí, truyện ngắn hay vẫn có thể khái quát hiện thực cuộc sống ở cả bề rộng và chiều sâu, chứa đựng tầm vóc tư tưởng và tài năng nghệ thuật của nhà văn.

– “khoảnh khắc vô tận” khiến hiện thực hiện lên như một khối đa diện, mang trong nó nhiều triết lý đối nghịch, thách thức với hiểu biết thông thường. Nó khơi gợi được bên trong người đọc những rung động, tư duy; khiến họ day dứt và ám ảnh, thôi thúc họ phải một lần nữa dấn thân vào thế giới của truyện ngắn đó để tìm lời giải đáp cho những cật vấn của bản thân, đối thoại với nhà văn và với chính mình. Đó chính là hiệu ứng tâm linh đặc biệt của truyện ngắn hay .

– “khoảnh khắc vô tận” trong truyện ngắn không phải sự chuyển biến tự nhiên từ những khoảnh khắc của cuộc sống thông thường mà là kết quả từ quá trình quan sát, tìm tòi, chắt lọc của người nghệ sĩ.  Đó là dấu hiệu của tài năng, thể hiện năng lực sáng tạo và tầm vóc tư tưởng của nhà văn.

– Có những khoảnh khắc văn xuôi không thể mô tả, nhưng truyện ngắn hay dám vượt qua những giới hạn của ngôn từ tự sự để xóa mờ ranh giới thể loại để phản ánh, nhận thức và sáng tạo hiện thực toàn vẹn, sâu sắc nhất.

– Bài học với người sáng tạo.