ĐỌC – HIỂU (6,0 điểm) THEO ĐÚNG MA TRẬN CỦA BỘ
Đọc văn bản sau và thực hiện yêu cầu: (Tự luận)
BẠN ĐẾN CHƠI NHÀ
Nguyễn Khuyến
Đã bấy lâu nay, bác tới nhà
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta!
(Hợp tuyển thơ văn Việt Nam, tập IV, NXB Văn hóa, Hà Nội, 1963)
Câu 1: Anh/chị hãy xác định thể loại của văn bản trên?
Câu 2: Đề tài của văn bản là gì?
Câu 3: Anh/ chị hãy xác định các biện pháp tu từ được sử dụng trong hai câu thơ sau:
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Câu 4: Nội dung chính của văn bản trên là gì?
Câu 5:Từ câu thứ hai đến câu thứ sáu, tác giả giãi bày sự thiếu thốn về vật chất nhằm mục đích gì?
Câu 6: Khi có bạn đến chơi nhà, tâm trạng của nhân vật trữ tình trong bài thơ như thế nào?
Câu 7: So sánh ý nghĩa cụm từ ta với ta ở bài thơ Bạn đến chơi nhà với ở bài thơ Qua đèo Ngang.
Câu 8 : Nêu suy nghĩ của em về quan niệm tình bạn của tác giả Nguyễn Khuyến được bộc lộ trong bài thơ?.
LÀM VĂN (4,0 điểm)
Anh/chị hãy viết bài văn (khoảng 500 chữ) giới thiệu, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của văn bản trên.
Hướng dẫn chi tiết
ĐỌC – HIỂU
Câu 1: Thể loại của văn bản: Thất ngôn bát cú Đường luật
Câu 2: Đề tài của văn bản: Tình bạn
Câu 3: Các biện pháp tu từ được sử dụng trong hai câu thơ: Đối, liệt kê
Câu 4: Nội dung chính của văn bản:
Bài thơ ca ngợi tình bạn chân thành thắm thiết, đậm đà, mộc mạc và tràn đầy niềm vui dân dã của tác giả
Câu 5:Từ câu thứ hai đến câu thứ sáu, tác giả giãi bày sự thiếu thốn về vật chất nhằm diễn tả một cách dí dỏm tình cảm chân thành, sâu sắc.
Câu 6: Nhân vật trữ tình trong bài thơ đã bộc lộ tâm trạng vui mừng, hân hoan khi có bạn đến chơi nhà sau một thời gian dài.
Câu 7: Ở bài thơ Bạn đến chơi nhà, cụm từ ta với ta chỉ những người bạn rất thân thiết, tri âm tri kỉ. Ở bài thơ Qua đèo Ngang, cụm từ ta với ta chỉ một người, là sự cô đơn không thể giãi bày, sẻ chia cùng ai.
Câu 8: Khẳng định một tình bạn đậm đà, thắm thiết, trọn vẹn, trong sáng vượt qua mọi thử thách tầm thường.
LÀM VĂN (Đảm bảo các luận điểm cơ bản dưới đây)
Dàn ý
Mở bài: Giới thiệu ngắn gọn về tác giả, tác phẩm.
– Nguyễn Khuyến là một trong những tác giả tiểu biểu của VHTĐ giai đoạn nửa cuối thế kỉ XIX.
– Trong số các sáng tác của ông về đề tài tình bạn thì Bạn đến chơi nhà là một trong số những bài thơ đặc sắc nhất.
– Qua bài thơ, người đọc cảm nhận được một tình bạn thắm thiết, chân thành, trong sáng vượt qua mọi thử thách tầm thường của cuộc sống.
Thân bài: Phân tích, đánh giá những nét đặc sắc, độc đáo của bài thơ:
* Phân tích, đánh giá mạch ý tưởng, cảm xúc của nhân vật trữ tình:
(Chủ đề, mạch cảm xúc, hình ảnh, điểm nhìn…)
– Bài thơ được sáng tác khi nhà thơ cáo quan về quê sống ở ẩn ở làng quê Yên Đổ.
– Bài thơ này là một tác phẩm đáng nhớ mà tác giả viết để ghi lại một kỷ niệm đặc biệt trong cuộc đời ông. Nó thể hiện cảm xúc sâu lắng của ông và người bạn thân từng quen nhau trong thời gian sống ở chốn quan trường, và giờ đây gặp lại nhau trong một ngôi làng yên bình – nơi ông đã trồng rau, chăm sóc từng cánh đồng.
– Mỗi câu từ, hình ảnh trong bài thơ đều trôi chảy một cách thanh cao, mang đậm tình cảm chân thành, sự gắn bó và sự giàu nhân văn.
* Phân tích đánh giá sự phát triển của hình tượng chính và tính độc đáo của các phương diện ngôn từ.
Sự phát triển của hình tượng chính
– Qua cách giới thiệu giản dị, gần gũi với đời sống “Đã bấy lâu nay”: chỉ thời gian đã lâu lắm rồi; “Bác tới nhà”: chỉ sự việc bạn đến thăm; Giọng điệu vồn vã, chân thành, cởi mở; Cách xưng hô: bác đầy thân tình như một tiếng reo vui, thể hiện sự chân tình, niềm xúc động của tác giả khi bạn đến chơi nhà.
– Sáu câu sau, tác giả đã tạo ra một tình huống, một hoàn cảnh rất đặc biệt khi bạn đến chơi nhà:
+ Muốn ra chợ thì chợ xa
+ Muốn sai trẻ thì trẻ đi vắng
+ Muốn bắt cá thì ao sâu
+ Muốn đuổi gà thì vườn rộng, rào thưa
+ Những thực phẩm như thịt, cá, rau đậu của vườn lại chưa ăn được
+ Miếng trầu cũng không có
⇒ Tình huống được tạo ra có tính bông đùa, có sẵn nhưng hóa ra lại không có gì, từ đó cho thấy hoàn cảnh éo le của tác giả. Vật chất không có, chỉ có sự chân tình tiếp đãi bạn.
– Để rồi đến cuối cùng nhà thơ chốt lại bằng nỗi lòng đượm đà: “Bác đến chơi đây ta với ta”: Sử dụng quan hệ từ “với” nối liền hai chữ ta, qua đó ta thấy giưa chủ và khách dường như không còn khoảng cách, tuy hai mà một, gắn bó, hòa hợp, vui vẻ, trọn vẹn.
⇒ Câu thơ đã đúc kết lại giá trị của toàn bài thơ, bộc lộ tình cảm sâu sắc của nhà thơ đối với bạn, khẳng định một tình bạn đậm đà thắm thiết, trọn vẹn mà trong sáng, vượt qua mọi thử thách tầm thường.
– Tính độc đáo của các phương diện ngôn từ:
+ Sử dụng bút pháp trào phúng
+ Sự hóm hỉnh bình dị sử dụng trong ngôn từ từ của tác giả
+ Sử dụng phép đối,liệt kê, nói quá ngôn ngữ thuần Việt
* Phân tích, đánh giá nét hấp dẫn riêng của bài thơ so với những sáng tác khác cùng đề tài, chủ đề, thể loại
Tác phẩm “Bạn đến chơi nhà” với nội dung khác lạ, mới mẻ, xây dựng tình huống vừa vui vẻ vừa triết lý cùng bút lực thần kì của nhà thơ đã khắc họa một bức tranh sinh động về một khoảng sân quê yên ả, một buổi chiều quê nhẹ nhàng, đằm thắm. Nơi đó có hai người bạn tuổi đã xế chiều, cay đắng sóng gió đã nếm đủ cả, giờ lại có thể gặp nhau tại mảnh đất quê hương bạn mình. Nguyễn Khuyến đã một lần nữa để lại cho kho tang văn học Việt một kiệt tác thơ cổ, nêu bật triết lý sống không toan tính, vụ lợi với bạn bè, sống bằng tấm lòng chân thật và trái tim biết yêu thương.
Kết bài: Khẳng định giá trị tư tưởng và giá trị thẩm mĩ của bài thơ.
Bài viết tham khảo
Xuất thân từ vùng thôn quê thanh bình, giản dị, với tâm hồn lãng mạn, nhạy cảm, Nguyễn Khuyến là nhà thơ trữ tình nổi bật của làng văn học Việt Nam. Viết về cuộc sống yên ả nơi làng quê, “Bạn đến chơi nhà” được coi là một trong những tuyệt bút của ông. Giọng văn hài hước, bông đùa, giá trị nội dung sâu sắc cùng nghệ thuật sử dụng ngôn từ thuần thục, tinh tế, bài thơ đã thể hiện tình cảm sâu đậm, không vụ lợi giữa những người bằng hữu, vừa khéo léo gửi gắm bài học triết lý nhân sinh.
Bài thơ được viết sau khi Nguyễn Khuyến đã từ bỏ mũ cao áo dài, chức vị chốn kinh đô hào nhoáng để về an dưỡng nơi quê nhà. Trong những ngày tháng sống thảnh thơi, nhàn hạ, một người bạn ông quen khi còn làm quan trong triều đình tới thăm cố nhân. Trong hoàn cảnh tiếp đón khách quý như vậy, nhưng khổ nỗi, hoàn cảnh dở khóc dở cười khiến Nguyễn Khuyến không thể đãi bạn một bữa ăn tử tế. Nội dung hấp dẫn, thú vị kết hợp cùng những câu từ giản dị, chân thật mà tinh tế, khéo léo đã tạo nên một chỉnh thể hoàn thiện, đưa tên tuổi của nhà thơ lên một tầm cao mới của văn học nước nhà.
Nét đặc sắc về mặt nội dung thể hiện ở cách xây dựng hoàn cảnh và những tình huống éo le của tác giả.
Đã bấy lâu nay bác tới nhà
Câu thơ mở đầu bộc lộ rõ sự vui tươi, phấn khởi và mừng rỡ khi gặp lại người bạn cũ. Sự niềm nở thể hiện ở từ “bấy lâu”, sau khoảng thời gian dài như vậy, nay có cơ hội được gặp lại, ắt hẳn phải cảm thấy rất vui vẻ, những con người nay đã về già, tuổi cao sức yếu nhưng tình bạn của họ vẫn trường tồn và thắm thiết. Cách gọi thân mật “bác” khiến người đọc cảm tưởng như đây là lời đối thoại của nhà thơ với người bạn của mình. Tình nghĩa quý báu, nồng hậu toát lên trong từng câu chữ. Nhưng trớ trêu thay, trong buổi gặp gỡ “ngàn năm có một đó”, đôi bạn già là gặp phải hoàn cảnh hết sức tréo ngoe. Nhà thơ muốn thết đãi người bạn một bữa thật thịnh soạn nhưng hoàn cảnh lại không cho phép.
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Ở đây, đặc sắc về mặt nội dung đã được tác giả xây dựng một cách rất hóm hỉnh, tươi vui. Tác giả trình bày hoàn cảnh của mình, “trẻ thời đi vắng”, người trẻ trong nhà không có ai để nhờ đi chợ, “chợ thời xa”, chợ quá xa nên không muốn để bạn ở nhà một mình. Không đi chợ được, tác giả bắt đầu tìm kiếm những món “cây nhà lá vườn” thì lại “không chài cá” vì ao sâu, nước lớn, “khó đuổi gà”, không thể bắt gà đãi bạn vì “vườn rộng rào thưa”. Đến ngay cả thực vật cũng là “cải chửa ra cây, cà mấy nụ/ Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa”, những món rau đạm bạc hàng ngày thì lại chưa thể thu hoạch vì mới chỉ gieo trồng cách đây không lâu. Thậm chí, khi tác giả muốn tiếp đãi ông bạn già bằng một miếng trầu, lấy “miếng trầu là đầu câu chuyện” nhưng cũng chẳng có. Người đọc có thể dễ dàng hình dung được hoàn cảnh thiếu thốn cũng như tình huống khó xử của nhà thơ. Bạn lâu ngày mới ghé thăm, bản thân rõ ràng có ý tốt muốn mời bạn ở lại dùng bữa, nhưng hoàn cảnh dường như không cho phép khi mọi thứ có thể chế biến được lại không có sẵn trong nhà. Tình huống vừa trớ trêu vừa hài hước, dở khóc dở cười được tác giả xây dựng khôi hài và hết sức tự nhiên. Cái lúng túng, ngượng nghịu của tác giả lại trở thành sự chân thật, và trong hoàn cảnh khó xử đó, tình bạn chân thành, không vụ lợi được minh chứng một cách rõ nét.
Bác đến chơi đây, ta với ta
Câu thơ như một lời mời, một lời trân trọng đáng quý bật thốt ra từ tận đáy lòng. Sau bao nhiêu danh vọng, chức quyền nơi triều đình xô bồ, hai người bạn từng cùng nhau trải qua biết bao gian nan lại có thể ngồi hàn huyên, tâm sự. Sơn hào hải vị, quyền cao chức trọng liệu có quý giá bằng hai tấm lòng chân thành, không toan tính này không? Nếu như cụm từ “ta với ta” trong “Qua đèo Ngang” của bà Huyện Thanh Quan thể hiện sự cô tịch, quạnh hiu thì “ta với ta” ở đây lại là sự tâm đầu ý hợp giữa hai người bạn. Không màng vật chất của cải, không cần đến cả miếng trầu cau nhỏ bé, tình cố nhân này mãi vẹn nguyên và trong sạch. Nhà thơ như tìm được tri âm, tri kỉ của mình, một người thấu hiểu tấm lòng, không màng vật chất, không nặng miếng ăn, không vì hoàn cảnh thiếu thốn của bạn mà ngượng ngùng, xa cách. Tác giả khéo léo lồng ghép bài học triết lý sâu sắc về tình người, tình đồng chí, tình bạn nồng thắm giữa hai cuộc đời dạn dày sương gió. Chỉ khi ta thiếu thốn nhất, khó khăn nhất mới có thể khẳng định, ai mới là bạn ta, ở cạnh động viên và an ủi ta trong cảnh khốn cùng.
Đặc sắc nghệ thuật trước hết nằm ở thể thơ thất ngôn bát cú, lược bỏ những luật lệ hà khắc của thể thơ này, mang lại cảm giác hóm hỉnh, gần gũi. Viết về nông thôn, tác giả lựa chọn những từ ngữ cùng lối viết hết sức giản dị, những từ mang đậm màu sắc địa phương như “thời”, “chửa” đem lại sự thoải mái, mang tính chất khẩu ngữ. Hàng loạt những hình ảnh được liệt kê như “vườn rộng rào thưa”, “ao sâu nước cả”,… vừa có tác dụng trình bày những thiếu thốn vật chất, vừa mở ra trước mắt người đọc khung cảnh làng quê thanh bình, yên tĩnh, thích hợp cho những cuộc tâm tình chơi cờ thưởng trà ngắm trăng. Lời thơ giống như lời đối thoại trực tiếp hàng ngày tạo cho người đọc cảm giác như mình là người bạn của Nguyễn Khuyến, lắng nghe ông bạn già trình bày mà lòng vừa cười vừa thương, khơi gợi trong lòng độc giả sự suy nghĩ sâu cay về tình bạn chân thật, tình bạn đẹp là tình bạn không gì có thể đong đếm nổi.
Tác phẩm “Bạn đến chơi nhà” với nội dung khác lạ, mới mẻ, xây dựng tình huống vừa vui vẻ vừa triết lý cùng bút lực thần kì của nhà thơ đã khắc họa một bức tranh sinh động về một khoảng sân quê yên ả, một buổi chiều quê nhẹ nhàng, đằm thắm. Nơi đó có hai người bạn tuổi đã xế chiều, cay đắng sóng gió đã nếm đủ cả, giờ lại có thể gặp nhau tại mảnh đất quê hương bạn mình. Nguyễn Khuyến đã một lần nữa để lại cho kho tang văn học Việt một kiệt tác thơ cổ, nêu bật triết lý sống không toan tính, vụ lợi với bạn bè, sống bằng tấm lòng chân thật và trái tim biết yêu thương.
